این ثروتهای طبیعی نه تنها به طور نابرابر در سطح کره زمین پراکنده شده، بلکه در یک محل مشخص قرار دارد و در زمان معینی قابل استفاده اند.
صنعت جهانگردی یکی از مهم ترین فعالیتهای جهان معاصر به شمار می رود، هر ساله در سطح زمین ۷/۱ میلیارد جابجایی جهانگردی وجود دارد که هزینه آن نزدیک ۶۰۰ میلیارد دلار اسیت، درآمد برخی از کشورها مانند تونس از جهانگردی تامین می شود. به هر حال تردیدی نیست که اقلیم عامل اصلی فصلی بودن پدیده جهانگردی است(خالدی، ۱۳۷۴).
هوا و آب و هوا هم بر عرضه و هم بر تقاضای خدمات توریستی تاثیر می گذارد، بنابراین با توجه به ویژگیهای آب و هوایی و تقاضا برای خدمات توریستی، هم منابع و امکانات و هم عوامل محدود کننده باید به طور همسان مورد توجه قرار بگیرند. آب و هوا مهم ترین عامل در توسعه صنعت توریسم محسوب می شود، مسافرتهای گروهی و دسته جمعی با شرایط آب و هوایی پیوند می خورد(ذوالفقاری ۱۳۷۸).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روابط بین هوا و گردشگری اشکال متفاوت و پیچیده ای دارد، مرکب بودن موضوع از یک سو به چند شکلی بودن پدیده توریسم و از دیگر سو به اثر های آب و هوا بستگی دارد زیرا اثرهای آب و هوا در مجموع نسبت به دیگر شاخصهای توریسم نمود و برجستگی بیشتری دارد، گرچه مطالعات زیادی در زمینه توریسم به عمل آمده است ولی بیشتر آنها درگیر کلیات موضوع شده اند و به مطالعات تفصیلی توجه چندانی نشده است.
ماسترستون در این زمینه عوامل زیر را موثر می داند:
اطلاعات کافی در زمینه آب و هوا و گردشگری وجود ندارد؛
پژوهش در زمینه آب و هوا تا حدی پیچیده است؛
داده های مناسب برای اطلاعات تفصیلی موجود نیست؛
پیچیدگی های یاد شده هنوز دارای نواقص جدی است. در بیشتر این مطالعات فقط عوامل آب و هوایی مورد توجه قرار گرفته و دیگر به عوامل موثر بر توریسم توجه نشده است و اگر هم اندک توجهی شده باشد اهمین نسبی آن چندان مد نظر نبوده استو با توجه به معیارهای مورد استفاده در این تحقیقات، بیشتر آنها به نتایج اغراق آمیز و غیر واقعی دست یافته‌اند(ذوالفقاری؛ ۱۳۷۸).
به گفته پری، آب و هوا بخش مهمی از مفهوم محیطی را تشکیل می دهد که تفریح و توریسم در قالب آن شکل می گیرند، به علت اینکه توریسم و گردشگری فعالیتی آزادانه و اختیاری است، اغلب به شرایط اقلیمی مطلوب وابسته است(پری؛ ۱۹۹۳).
وابستگی توریسم به آب و هوا در جایی که مسافرت به قصد تعطیلات و بر اساس آگاهی از جذابیت و قابلیت اطمینان از شرایط آب و هوایی صورت می گیرد، مشخص است. در زمینه حساسیت تفریحی جهانگردی، جهانگردان قبل از تصمیم گیری برای سفر چهار شرط را در نظر می گیرند(پری؛ ۱۹۹۳):
وجود ایستگاه هواشناسی در مقصد
شرایط آب و هوایی مقصد
پیش بینی هوا در طول مسیر
هدف از مسافرت
اطلاعات اقلیمی و جوی مورد علاقه توریسم بوده و در برنامه ریزی برای تعطیلات مفید است، این اطلاعات از طریق رسانه های گروهی یا خدمات جوی به دست می‌آید (ماتزاراکیس؛ ۲۰۰۰).
اقلیم شناسی در دهه های اخیر اهمیت ویژه ای یافته است و توجه بیشتری را در سطح منطقه ای، ملی و بین المللی طلب می کند. امروزه اقلیم به عنوان یک منبع اصلی و طبیعی بر همه جنبه های فعالیت بشری اثر دارد و به همین دلیل است که تحقیقا جدیدی درباره کاربردهای آن در زمینه‌هایی چون کشاورزی، جنگلداری، تولید‌و توزیع انرژی، طرحهای عمرانی، توریسم، تفریحات و … آغاز شده است(اسمیت، ترجمه خورشید دوست؛ ۱۳۸۴).
آب و هوا به چند دلیل برای صنعت توریسم اهمیت دارد:
نخست اینکه، گاهی آب و هوا خود به صورت عامل جاذبه محسوب می شود، مثل جاهایی با زمستان گرم که مورد علاقه مردمی است که در مناطق سردسیر زندگی می کنند(محمدی؛ ۱۳۸۶).
دوم اینکه، تنوع آب و هوا در یک منطقه یا کشور، گستردگی صنعت توریسم و امکان وجود فعالیت های توریستی را در فصل های مختلف فراهم می کند. به عبارت دیگر، هر نوع آب و هوایی فعالیت های توریستی مخصوص به خود را دارد و اگر کشوری دارای اقلیم های مختلف باشد امکان جذب توریسم در بیشتر مواقع سال را خواهد داشت(عظیمی؛ ۱۳۷۶).
۲-۱۳-حساسیت توریسم به شرایط آب و هوایی
توریسم یک بخش اقتصادی حساس به هوا و اقلیم به شمار می‌آید. تاثیر هوا و اقلیم نه تنها به پیدایش توریسم می انجامد، بلکه سبب تقاضای خدمات وتوریستی نیز می گردد. در مواردی وابستگی به وی‍ژگیهای اقلیمی در مورد تقاضای توریسم، هم منشا پیدایش(مطلوبیت آب و هوایی) و هم عامل محدود کننده( شرایط بد آب و هوایی) آن به شمار می رود(محمدی؛ ۱۳۸۶).
رابطه بین هوا، اقلیم و توریسم به اشکال گوناگونی وجود دارد، از یک سو با شرایط آب و هوایی سروکار داریم که از مکانی به مکان دیگر و در مقاطع زمانی، بسیار متغیر است و از سوی دیگر توریسم نیز پدیده ای چند جانبه است. اثرهای متقابل این دو بسیار پیچیده است. علت اصلی فصلی بودن پدیده توریسم آب و هواست( خالدی؛ ۱۳۷۴).
شرایط اقلیمی خوب از دیدگاه توریسم با سایر دیدگاه ها متفاوت است. برای مثال بارش باران در صورتی خوب تلقی می شود که کم باشد و به سرعت تبخیر شود. افزایش دما به نحوی که موجب کاهش استفاده از پوشاک شود و آفتابی بودن که امکان برنزه شده را فراهم آورد و باد که ابرها را دور می سازد همگی از عوامل اقلیمی خوب به شمار می‌روند(محمدی، ۱۳۸۶).
ارزیابی تاثیر آب و هوا بر صنعت توریسم تلاشی چند جانبه و مختلف است که شامل شیوه های بسیار ساده مثل شیوه تاثیر و شیوه های بسیار پیچیده مثل شیوه واکنشی است. شیوه های واکنشی فقط به عوامل آب و هوایی محدود نمی شود، بلکه بیشتر شاخصهای فرآیندهای انطباق و اثرهای بازخوردی را شامل می شود. به عبارت دیگر آنها هم می توانند شرایط غالب فیزیکی موضوع و هم عوامل مختلف و ساختارهای سازمان یافته آنها را در بر گیرند(ذوالفقاری؛ ۱۳۷۸).
فصل سوم
ویژگیهای طبیعی محدوده مورد مطالعه
۳-۱- موقعیت و ژئومورفولوژی حوضه آبخیز یزد – اردکان
شهر یزد واقع در استان یزد، در منطقه مرکزی ایران در حوضه آبخیز یزد – اردکان واقع شده است. استان یزد از سمت شرق با استان اصفهان، از سمت جنوب با استان‌های فارس و کرمان، از سمت شرق و شمال شرق با استان‌های خراسان جنوبی و رضوی و از سمت شمال با استان سمنان همسایه است. حوضه آبخیز یزد – اردکان که در مرکز استان یزد واقع شده است، با وسعتی حدود ۱۵۹۵۰۶۸ هکتار به شکل تقریبا لوزی در جهت شمال غرب – جنوب شرق کشیده شده است. طول قطر بزرگ آن حدود ۱۶۲ کیلومتر و عرض آن حدود ۱۱۲ کیلومتر است.
این حوضه توسط کوههای شیرکوه در غرب و جنوب غرب، کوههای خراسان و خونزا در شرق و کوه چک چک و خرانق در شمال و شمال شرق مسدود شده است(لازم به ذکر است که ژئومورفولوژیستها این کوهها را به عنوان کوههای پراکنده ایران مرکزی می شناسند). علاوه بر این، کوههای پراکنده‌ای به نام مسجد(خضرآباد) بخش مرکزی حوضه را به دو قسمت یزد – اردکان و دشت ندوشن – نصرآباد(پشتکوه) تقسیم می‌کند.
امتداد اصلی این رشته کوهها، شمال غربی – جنوب شرقی است. بلند ترین ارتفاعات حوضه در محدوده جنوب و جنوب غرب واقع شده و دره توپوگرافی یزد – اردکان با شیب عمومی جنوب شرق – شمال غرب که به کویر سیاه کوه زهکشی می شود را به وجود آورده است.
از طرفی تپه های ماسه ای که به صورت خطی در شرق یزد و شرق حوضه در حاشیه دشت کویر گسترده شده اند، از جمله عوامل مرفولوژیکی هستند که در جهت دهی به چگونگی توسعه فیزیکی شهر و راه های ارتباطی اعم از راه شوسه و راه آهن که شاهراه ترانزیتی شمال و جنوب کشور هم هستند نقش بسزایی دارند(اختصاصی و همکاران، ۱۳۷۵).
بلندترین ارتفاعات حوضه را قله شیرکوه با ارتفاع ۴۰۷۵ متر و پست ترین نقطه آن را کویر سیاه کوه با ارتفاع ۹۷۰ متر از سطح دریا تشکیل می دهند. سایر قله های مهم حوضه عبارتند از: قله مسجد با ارتفاع ۳۳۳۱ متر، قله خونزا با ارتفاع ۳۱۸۵متر(نقشه توپوگرافی ۱:۵۰۰۰۰).
دشت سرهای اپانداژ که سطوح گلاسی یا آبرفتی نسبتا همواری هستند، و با پروفیل خطی یا مقعری هستند که در حد فاصل پلایا و کوهستان گسترده شده اند(تریکار، ۱۳۶۹)، حداکثر شیب عمومی دشت سرهای شناخته شده در حوضه مذکور در حدود ۸ درصد است که خود بیانگر فرسایش بیش از حد حوضه است، اراضی این تیپ ناهمواری در حد ارتفاعی بین ۱۰۵۰ تا ۲۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده و سطحی حدود۱۱۹۲۰۰۵ هکتار معادل ۶۰ درصد از مساحت حوضه را در بر می گیرد.
تپه ماهورها همانند کوهها با تغییر شیب ناگهانی نسبت به دشت سرها مشخص می گردند(زمردیان، ۱۳۸۴)، این تپه ماهورها مربوط به دوره نئوژن(دوران سوم زمین شناسی) هستند، این تپه ماهورها در حد فاصل دشت سر اپانداژ و پوشیده واقع شده اند. مرتفع ترین نقطه آن را تپه حاجی آبادرستاق با ارتفاع حدود ۲۰۰متر از سطح زمین تشکیل می دهد. این رشته های تپه ماهوری نیز به نوبه خود بر روی وضعیت توپوگرافی دشت یزد – اردکان تاثیر گذاشته و در کانالیزه کردن و افزایش سرعت بادهای این دشت موثر است. مشخص‌ترین تپه ماهورها را در شمال یزد می توان مشاهده کرد، زیرا شرایط مساعدی جهت فرسایش بادی و تراکم تپه های ماسه ای دارد.
یکی دیگر از پدیده های ژئومورفولوژیکی حوضه آبخیز یزد – اردکان تپه های ماسه ای هستند، این تپه ها با مساحتی حدود ۲۹۱۵۰ هکتار، حدود ۸/۱ درصد از مساخت حوضه را شامل می شوند. وسیعترین توده و تجمع ماسه ای حوضه با مساحتی حدود۲۸۴۰۰ هکتار است که با امتداد شمال غرب – جنوب شرق در گودترین نقاط تراس سفلای این دشت قرار گرفته اند(علایی طالقانی، ۱۳۸۶). محدوده ارتفاعی این توده های ماسه ای ارتفاع بین ۱۱۳۸ تا ۱۴۰۰ متر را در بر می گیرد، تپه های ماسه ای یزد با طولی در حدود ۵۶ کیلومتر، از
شکل ۳-۱: موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور و استان یزد
ابراهیم آباد میبد شروع می شود و تا کوه چلتاش در جنوب شرق شهر یزد امتداد می یابد. این رشته های ماسه ای در نقاط مختلف با یکدیگر متفاوت بوده، و به صور متوسط عرضی در حدود ۵کیلومتر را شامل می شود. در امتداد جنوب شرق – شمال غرب از قدمت تپه های ماسه ای یزد کاسته شده و جوانترین و در عین حال فعالترین آنها در محدوده حجت آباد و رستاق ملاحظه می شود، این تپه ها هرچند توسط روش های مکانیکی و بیولوژیکی، به ویژه گونه های سیاه تاغ و سفید تاغ توسط اداره کل منابع طبیعی استان یزد مهار و تثبیت شده اند، اما همه ساله در فصول مختلف، ماسه های اطراف شهر توسط بادها به سمت شهر حرکت می کنند.
۳-۲-توپوگرافی