بر طبق این پاسخ، اضافه شدن علوم اهل بیت‰ مربوط میشود به سیر مستمر آنان در درجات نامتناهی کمال، معرف و قرب الهی.
پاسخ از دلیل چهارم: (افضلیت برخی از اهل بیت‰ بر برخی دیگر)
اولاً، باید توجه داشت که افضلیت برخی از ائمه‰ در مراتب علم به معنای ناقص بودن برخی دیگر نیست، بلکه سخن در کامل بودن و اکمل بودن است، و با توجه به نامحدود بودن مسیر معرفت الهی، تفاوت درجات کمال اهل بیت‰ در این مسیر قابل تصور میباشد.
ثانیاً، این افضلیت میتواند در اموری باشد که از محدوده بحث ما خارج است از جمله:
۱ـ در علم ظاهری حاصل از حواس و امارات ظاهری
۲ـ در میزان برخورداری از برکات، فوائد و تأثیرات علوم
۳ـ در کیفیت آگاهی از علوم (با تساوی در کمیت)
۴ـ در درجات معرفت و تقرب به حق تعالی (با توجه به نامحدود بودن کمال الهی و ناتوانی بشر از رسیدن به حد نهایی آن)
۵ـ در طرق و اسباب دریافت علوم و… .
با توجه به پاسخهایی که به دلایل معارض با آگاهی اهل بیت‰ از «ما کان و ما یکون» ارائه شد، برمیآید که این دلایل هرگز نمیتواند، توجیهگر نفی علم اهل بیت‰ به «ما کان و ما یکون» باشد، در عین حال در خلال بحث اشاره شد که آگاهی آنان از «ما کان و ما یکون» مصداق علم کامل و حقیقی اهل بیت‰ نیست بلکه به تعبیر خود اهل بیت‰، علم کامل و حقیقی علمی است که به صورت مستمر، از طریق وحی و الهام به آنان ارائه میشود.
از مجموع آنچه در این فصل و در خلال بخشهای مختلف آن ارائه شد، میتوان به این نتیجه رسید که مفاد و روایاتی که به طور قطع بتوان آن را مصداق غلو در حق اهل بیت‰ دانست در میان روایات مربوط به علم اهل بیت‰ در کتاب بصائر الدرجات وجود ندارد (و یا حداقل نگارنده به وجود چنین روایتی دست نیافته است) و البته این مطلب به معنای صحیح دانستن همۀ روایات علم اهل بیت در این کتاب نیست، همچنان که در برخی موضوعات روایات متعارض در کنار هم قرار گرفته بود و یا بررسی اسناد روایات، روشن نمود که برخی از آنها دچار ضعف در سند هستند. نکته اتکای ما در این نتیجهگیری، تفکیک مباحث به دو حوزه ثبوتی و اثباتی و استخراج ملاکهای غلو از قرآن و روایات و توجه به ملاکهای عقلی بود و همچنان که قبلاً نیز اشاره شد، اگر در مقام ثبوت منعی برای اتصاف اهل بیت به خصوصیت نسبت داده شده، وجود نداشته باشد، روایت و خصوصیت مطرح شده از دائره غلو خارج میشود؛ چرا که مسأله اساسی در غلوّ، خروج از حد و اندازه است و در مورد اهل بیت با توجه به ملاکهای قرآنی، حدیثی و عقلی حدود و مرزها مطرح و تعریف شد. بنابراین اگر در مقام اثبات هم نتوانیم خصوصیت نسبت داده شده به اهل بیت را ـ که داخل در معیارهای غلو نیست ـ با دلایل معتبر به اثبات برسانیم، باز نمی‌توانیم آن را مصداق غلو قرار دهیم، به تعبیر دیگر، رابطه بین غلو و جعل و کذب عموم و خصوص مطلق است، یعنی هر آنچه که در مورد اهل بیت غلوآمیز باشد، کذب و مجعول نیز خواهد بود، اما همه کذب‌ها و جعلیات، مصداق غلو نیست، بلکه مواردی مصداق غلو است که از حدود غلو فراتر رفته باشد و با معیارهای غلو، همخوانی و مطابقت داشته باشد. در روایات مطرح در بصائر دیدیم که مفاد آنها علاوه بر آنکه ثبوتاً از دائره غلو خارج هستند، اثباتاً نیز با دلایل و شواهد معتبر قابل اثبات می‌باشند.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
نتایج
۱ـ شخصیت و موقعیت علمی نویسنده کتاب بصائر الدرجات و بررسی اقوال دانشمندان رجال در مورد او، نشان میدهد که به هیچ وجه نمیتوان «صفّار» را به داشتن تفکرات غلوآمیز متهم نمود.
۲ـ از بررسی روایات علم اهل بیت‰ در کتاب بصائر الدرجات برمیآید که اهل بیت‰ دارای علوم و آگاهیهای منحصر به فردی هستند، بسیاری از این دانشها ویژه و اعجازآمیز میباشد.
۳ـ این دانشهاه از طرق و روش های اعجازگونهای به ایشان رسیده است.
۴ـ بخش مهمی از دیدگاه کتاب بصائر الدرجات در مورد علم اهل بیت قابل انطباق با دیگر منابع معتبر حدیثی به خصوص کتاب کافی میباشد.
۵ـ غیر از غلو در ذات و صفات الهی، نوع سومی از غلو تحت عنوان «غلو در فضائل» اگرچه فرض آن در عالم ثبوت امکان پذیر است، اما قابل اثبات نیست.
۶ـ در قرآن غلو همزاد و همراه کفر و شرک است و غالیان کسانی هستند که اعتقاد و سخنشان در مورد دیگران به نفی ربوبیت الهی میانجامد و نفی عبودیت و بندگی دیگران را در پی دارد.
۷ـ آیات و روایات زیادی در مورد «غلو» در قرآن و منابع حدیثی وجود دارد که میتوان از آنها، ملاکهای غلو را استخراج کرد.
-
- از برخی داده‌های عقلی نیز میتوان در بررسی غلوآمیز بودن روایات بهره جست.
۹ـ اگر صفات و ویژگیهای اختصاصی الهی، از سوی خداوند به افراد خاصی اعطاء شده باشد، انتساب غیر مستقل و غیرذاتی آن صفات به آنها مستلزم غلو نخواهد بود.
۱۰ـ از بررسی روایات علم اهل بیت‰ از کتاب بصائرالدرجات معلوم شد که مفاد و روایاتی که بتوان به طور قطع آنها را داخل در مصادیق غلو قرار داد، در این کتاب وجود ندارد.
پیشنهاد:
آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفت، روایات مربوط به علم اهل بیت‰ بود که البته بیشترین حجم از کتاب بصائرالدرجات را شامل میشود، شایسته است موضوعات دیگری از این کتاب همچون، روایات مربوط به خلقت و طینت اهل بیت یا روایات مربوط به ولایت اهل بیت‰ و … به صورت مستقل و با دیدگاه بررسی غلوآمیز بودن یا نبودن آنها مورد پژوهش قرار بگیرد.
فهرست منابع
قرآن کریم
نهج البلاغه، تصحیح: صبحی صالح.
آقا بزرگ الطهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، دارالأضواء، بیروت، ۱۴۰۳ هـ .
ابراهیم بن علی بن الحسن العاملی الکفعمی، المصباح فی الادعیه والصلوات الزیارات، تصحیح: الشیخ حسین الأعلمی، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۴ هـ .
ابوالفرج الاصفهانی، الأغانی، شرح: علی مهنا، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۰۷ هـ .
ابوالقاسم موسوی خوئی، معجم رجال الحدیث، منشورات مدینه العلم، قم.
احمد بن علی النجاشی، رجال النجاشی، تحقیق: محمد جواد نائینی، دارالاضواء بیروت، ۱۴۰۸ هـ .
احمد بن فارس بن زکریا (ابن فارس)، ترتیب مقاییس اللغه، ترتیب و تنقیح: علی العسکری ـ حیدر مسجدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ۱۳۸۷ ش.
احمد بن محمد بن خالد برقی، المحاسن، تحقیق: مهدی الرجائی، المجمع العالمی لأهل البیت‰، قم ۱۴۱۳ هـ .
احمد بن محمد الاشعری القمی، النوادر، تحقیق: مدرسه الامام المهدی (عج)، قم، ۱۴۰۸ هـ .
احمد بن علی بن أبی طالب الطبرسی، الاحتجاج، تحقیق: ابراهیم البهادری، محمد هادی به، انتشارات اسوه، قم، ۱۴۱۳ هـ .
احمد بن الحسین ابن الغضائری، رجال ابن غضائری، تحقیق: السید محمد رضا الجلالی، دارالحدیث، قم، ۱۴۲۲ هـ .
احمد بن عبد الله الطبری، ذخائر العقبی فی معرفه ذوی القربی، تحقیق: اکرم البوشی، مکتبه الصحابه، جده، ۱۴۱۵ هـ .
احمد بن محمد بن حنبل الشیبانی، مسند احمد، تحقیق: عبد الله محمد الدرویش، دارالفکر، بیروت، الطبعه الثانیه، ۱۴۱۴ هـ .
احمد بن شعیب النسائی، سنن النسائی، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۱۴ هـ .
اسماعیل بن حماد الجوهری، الصحاح تاج اللغه وصحاح العربیه، تحقیق: احمد عبدالغفور العطار، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۴۰۷ هـ .
اندروجی، نیومن، دوره شکلگیری تشیع دوازده امامی، ترجمه و نقد: مؤسسه شیعه شناسی، انتشارات شیعه شناسی، قم، ۱۳۸۶ ش.
تقی واردی، «مصحف فاطمه»، پاسدار اسلام، شمارۀ ۲۸۴، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۴ ش.
التفسیر المنسوب الی الامام العسکری†، مدرسه الإمام الهادی†، قم، ۱۴۰۹ هـ .
جعفر سبحانی، منشور جاوید، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۶۹ ش.
حسن بن علی بن داود حلی (ابن داود)، الرجال، منشورات الرضی، قم.
حسن بن یوسف بن علی المطهر الحلّی، خلاصه الأقوال، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، مکتبه رضوی، قم، ۱۴۰۲ هـ .
حسن اللواسانی، نورالافهام (شرح مصباح الظلام فی علم الکلام)، مکتبه البوذر جمهری، تهران، ۱۳۷۳ هـ .
