شکل ۶-۲: اشکال خوشه های صنعتی.(پایگاه اینترنتی سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی)
به طور خلاصه می توان سه مرحله در فرایند توسعه خوشه ها در نظر گرفت که در ادامه به آن اشاره می شود ( Bianchi et al ,1997).
۱-۸-۲- خوشه اولیه یا نوپا
در ناحیه هایی که گروه هایی از بنگاه ها در صنعتی مشابه یا صنایع مشابه وجود دارند، می توان خوشه های توسعه نیافته ای یافت. این ناحیه ها می توانند با یکدیگر تفاوت بسیاری داشته باشند و از گروهی از صنعتگران که همگی پیمانکار اصلی و فرعی بنگاه های بزرگتر هستند تا شعبه هایی از بنگاه های خارجی که در ناحیه صنعتی پیشرفته ای مستقر هستند، تفاوت کند. احتمال تبدیل این مجموعه متمرکز بنگاه ها به خوشه ، به مجموعه ای از عوامل گوناگون و پیچیده بستگی دارد و هر موردی را بایستی با توجه به روابط بین بنگاه ها، محیط نهادی موجود و غیره به طور جداگانه بررسی کرد. اگر شرایط کافی وجود داشته باشد، می توان این مجموعه متمرکز بنگاه ها را خوشه های اولیه^[۱۰۱] یا نوپا محسوب کرد.
البته مرحله اولیه یا نوپایی، مرحله ای بسیار حساس است. عوامل متعددی وجود دارد که می تواند با بهره گرفتن از آنها خوشه های اولیه یا نوپا را شناسایی کرد. راهبردهای سیاست گذاران در این مرحله می تواند شامل موارد زیر باشد:
حذف هر نوع مانع و محدودیت( اجتماعی، نهادی، زیر ساختی ) در مسیر افزایش تولید و ازدیاد بنگاه ها
حمایت از بنگاه های محلی برای بازاریابی بهتر و صادرات محصولات محلی به بازارهای جدید

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حذف موانع و کاستن از محدودیت های ورود به صنعت عرصه اصلی سیاست گذاران در آن مرحله به شمار می آیند. وقتی بازارهای محلی به تصرف بنگاه های موجود در آمد و نظام های اولیه و نوپایی از تخصص ها شکل گرفت، حذف موانع و محدودیت های ورود بنگاه های نوپا و جدید التاسیس از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می شود. فشار بازار سبب می شود تا بنگاه ها مجبور به اصلاح و تنظیم فعالیت هایشان گردند و قبل از اتخاذ و اجرای هر نوع سیاستی لازم است تا شرایط لازم برای عملکرد فرایند های بازار و واکنش های خود به خودی فراهم شود. در ادامه، ساده سازی شیوه ها و روش های اداری و دیوان سالارانه نظارت بر فعالیت های اقتصادی، ایجاد زیرساخت های پایه برای بنگاه های موجود و وضع اقدامات حمایت کننده بنگاه ها از جنبه حقوقی برای تسهیل در فرایند خوشه سازی مفید خواهد بود.
همچنین از فراهم بودن ابزارها و نهاد های تامین مالی بنگاه ها در این مرحله نباید غفلت کرد. در صورتی که بنگاه ها نتوانند منابع مناسبی برای تامین مالی رشد و توسعه خود بیابند، امکان ورشکستگی و از میان رفتن بنگاه های نوپا و جدید التاسیس وجود دارد. تامین مالی لازم برای راه اندازی بنگاه های جدید حتی با ساده ترین فناوری و امکانات، مساله حیاتی محسوب می شود، چرا که در این مرحله منابع مالی غیر رسمی محدود و کمیاب هستند و تامین مالی از نهادهای رسمی نیز به دلیل شرایط ویژه این مرحله بسیار دشوار است.
به طور خلاصه می توان گفت که هدف اصلی سیاست گذاران در این مرحله بایستی توسعه و گسترش بازارهای محلی و خارجی محصولات تولیدی در بنگاه و ایجاد ارتباط با بازارهای جدید باشد تا فرصت لازم برای تخصصی شدن نظام های محلی فراهم شود.(Bianchi et al ,1997)
۲-۸-۲ خوشه های یکپارچه و برقرار
وقتی خوشه ها به اندازه قابل ملاحضه ای برسند و از مرحله اولیه و نوپایی عبور کنند، ایجاد فرایند های حامی نوآوری ضروری خواهد بود. خوشه های بسیاری می توانند به طور خودکار به ظرفیت بالایی از ظرفیت های ایجاد نوآوری داخلی بدون دخالت های سیاستی برسند، اما در این مرحله اتخاذ سیاست های کارایی در این زمینه مورد نیاز می باشد. در حقیقت احتمال تشکیل خوشه ای موفق کاهش خواهد یافت. اگر بنگاه های عضو خوشه نتوانند در محصولات ، فرایند ها و ساختار سازمانی به نوآوری دست یابند، مساله اساسی در این مرحله کاهش ریسک و هزینه های نوآوری می باشد. بنگاه ها به دلیل شرایط و ویژگی های خاص صنایع کوچک و متوسط به تنهایی اقدام به سرمایه گذاری لازم برای ایجاد نوآوری نمی کنند، چرا که هراس دارند بنگاه های فعال و رقیب در خوشه به سادگی از نوآوری های ناشی از سرمایه گذاری های آنها تقلید کنند. در این مرحله سیاست گذاران بخش عمومی وظیفه دارند تا هویت مشترکی برای اتمام بنگاه های موجود در خوشه و حتی بین رقبا ایجاد کنند. در صورتی که این بنگاه ها احساس هویت مشترکی کنند، ترغیب آنها به مشارکت در فعالیت های تحقیقاتی ، آموزش و بازآموزی نیروی کار، جمع آوری و انتشار اطلاعات راهبردی در زمینه فناوری های جدید، نوآوری، فنون بهبود کیفیت و کارایی، بازارها و روش های بازاریابی جدید ساده تر و آسان تر خواهد بود. در نهایت ایجاد زیرساخت های نامریی لازم برای انتقال فناوری و تدارک خدمات ضروری بایستی مورد توجه قرار گیرد (Bianchi et al ,۱۹۹۷).
۳-۸-۲ خوشه های بالغ
وقتی خوشه ها به ظرفیت نوآوری داخلی بالایی برسند، به مرحله بلوغ رسیده اند. در این مرحله بین المللی شدن تبدیل به مساله کلیدی خوشه می شود، چرا که احتمال دستیابی به رشد در صورت اکتفا به بازارهای محلی به دلیل اشباع این بازارها کاهش می یابد. در طی این مرحله بین المللی شدن خوشه به دنبال ارزش افزوده^[۱۰۲] بالاتر و تخصصی شدن هرچه بیشتر فعالیت هایش حرکت می کند و به دنبال مکمل های خارجی می رود تا به درجه بالاتری از تخصصی شدن دست یابد. حال وقت آن است که سیاست گذاران به دنبال روش ها و سیاست هایی باشند که بین بنگاه ها و نهادهای موجود در خوشه های مناطق مختلف و حتی کشورهای مختلف همکاری به وجود آورد. برای دستیابی به این هدف ایجاد زیرساخت های نوین برای فعالیت در عرصه جهانی ضروری می گردد، زیرساخت های نوین^[۱۰۳] حمل و نقل و ارتباطات راه دور از جمله نیازمندی های خوشه ها در این مرحله است.
بیانچی و همکاران^[۱۰۴] (۱۹۹۷) مراحل زیر را برای توسعه خوشه ها برشمرده اند:
۱-شناسایی خوشه های توسعه نیافته و طراحی طرح های آزمایشی برای توسعه آنها با استفاده و کمک از متخصصان خارجی
۲- تحلیل دقیق و جزئی شرایط اقتصادی و نهادی مناطق منتخب
۳- تقویت دولت محلی و ساز و کارهای آن از طریق شناسایی نهادهای راهبر، برنامه های آموزشی ، کمک های فنی غیرمتمرکز، توسعه منابع انسانی، حمایت مالی و فنی از بنگاه های نوپا و جدید التاسیس و تشویق فعالیت های جمعی همانند تعاونی ها و ائتلاف ها
۴- توسعه همکاری بین خوشه ها از طریق مرتبط ساختن نهادها و بنگاه ها به شبکه های بین الملل
۹-۲ شاخص های توسعه خوشه های صنعتی:
پژوهشگران برای تبیین شاخص ها و مدل های توسعه خوشه ، از مفاهیم و اصطلاحات گوناگونی استفاده نموده اند. برخی از آنها تلاش کردند تا در زمینه توسعه خوشه ها با رویکردی کل نگر مدل هایی را فرموله نموده و بیشتر به شاخص های زمینه ای و محیطی فرایند شکل گیری خوشه پرداخته اند. این دسته از پژوهش گران اغلب ، عوامل ساختاری ، زمینه و بستر فعالیت های خوشه را مورد مطالعه قرار داده اند. از سوی دیگر ، برخی نویسندگان ، عملکرد خوشه را کانون توجه خود قرار داده اند .
۱-۹-۲ مرور مدل ها و شاخص های مطرح شده
مایکل پورتر^[۱۰۵] (۱۹۹۰) در مدلی معروف به الماس مزیت ملی^[۱۰۶]، عوامل تعیین کننده مزیت رقابتی ملل را معرفی می نماید. بر اساس این مدل ، وضعیت عوامل تولید ( نیروی کار ماهر ، زیرساخت های صنعت برای رقابت و ..) وضعیت تقاضای محلی ، صنایع وابسته و پیشین، و وضعیت کشور به لحاظ چگونگی ایجاد، سازماندهی مدیریت و رقابت شرکت ها در کشور به عنوان عوامل تعیین کننده مزیت ملی مطرح می گردند
فضا برای رقابت و استراتژی بنگاه
فضای محلی که اشکال مناسب سرمایه گذاری
شرایط تقاضا
شرایط عاملی
و بهینه سازی پایدار را تقویت می کند
رقابت شدید میان رقبای محلی
مشتریان محلی خبره و
متقاضی هزینه و مقدار عامل
نیاز مشتریانی که در جاهای دیگر منابع طبیعی، انسانی،سرمایه
پیش بینی می شود زیرساخت های فیزیکی،اجرایی
صنایع پشتیبان و مرتبط
تقاضای محلی غیر معمول در اطلاعاتی و تکنولوژیکی و علمی
بخش های تخصص یافته که به صورت
جهانی بکار خواهند رفت
وجود فراهم کنندگان محلی و شایسته
وجود صنایع وابسته رقابتی
شکل ۷-۲: عوامل موثر بر خوشه ای شدن از نظر پورتر
H.Mayer 2003))
پدمور و گیبسون^[۱۰۷] (۱۹۹۸) در نتیجه مطالعات خود بر روی خوشه های صنعتی مدلی ارائه نمودند که به بررسی و ازریابی قوت ها و ضعف های خوشه می پردازد. معیارهای این مدل شامل سه بعد زمینه ها، بنگاه ها و بازارها می باشند و هر بعد شامل دو معیار می گردد. این مدل همانطور که در نمودار مشاهده می گردد به صورت عنکبوتی شکل طراحی گردیده که هر یک از معیار های آن محوری مدرج را به خود اختصاص داده است. محققان از این مدل به عنوان ابزاری برای عارضه یابی استفاده نموه اند و بکارگیری آن را جهت سیاسی گذاری خوشه ها نیز پیشنهاد نموده اند.
منابع
زیرساختها بازارهای بیرونی