۲-۳- کیفیت محیط^[۹]
۲-۳-۱- مفهوم محیط^[۱۰]
کلمه محیط به میزان گسترده‌ای در ادبیات علمی جهان مورد استفاده قرار گرفته است، که تشخیص معانی آن مشکل شده است. جغرافیدانان زمین و آب و هوا، روان‌شناسان مردم و شخصیت فردی آن‌ها، جامعه‌شناسان سازمان‌های اجتماعی و فرایندها، و معماران ساختمان‌ها و محیط‌های باز و منظر را محیط تعریف می‌کنند(لنگ، ۱۳۸۱: ۸۷).
محیط کلیه شرایط و اموری است که موجب تکامل هر موجود زنده و به‌ویژه تحول شخصیت انسانی می‌شود. از نظر بوم شناسی^[۱۱]، “محیط” بدون توجه به روابط بین عناصر و اجزا معنا و مفهومی ندارد. بوم شناسی نیز رابطه بین موجودات زنده را با یکدیگر و با محیط زیست خود در بر می‌گیرد. در جهان هستی حیوانات مقهور محیط‌اند و به صورت بسیار بطیء در آن دخل و تصرف می ‌کنند، ولی انسان بر محیط تاثیر متقابل دارد. او از محیط تاثیر می‌گیرد و بر محیط تاثیر می‌گذارد(شیعه، ۱۳۸۶: ۳۰).
با پایان قرن نوزدهم، به موازات جهت‌گیری علم به سوی مطالعه و کنترل جهان مادی و کشف قوانین طبیعی، ستیز انسان با طبیعت بیشتر شد. در این میان، تکامل‌گرایان، روی وابستگی‌های زیستی انسان با سایر اجزاء و عناصر جهان زیستی تاکید می‌کردند. در مجلات علمی این عصر، واژه طبیعت، کمتر به کار گرفته می‌شد و مفهوم طبیعت را تنها به بخش‌های بکر، بی‌حاصل و دست نخورده اطلاق می‌کردند. در اغلب مجلات علمی، به جای طبیعت، واژه محیط (Environment) عمومیت می‌یافت که ریشه آن مربوط به قرن نوزدهم و از واژه (Environ) فرانسه می‌باشد. این واژه، ابتدا در زیست شناسی، بعد در علوم اجتماعی و سپس در جغرافیا به کار گرفته می‌شود. به طوری که از اواسط قرن بیستم، واژه طبیعت به ندرت در نمایه‌ها دیده می‌شود(شکویی،‌ ۱۳۸۶: ۱۱۲)به طوری که به هنگام پایه‌گذاری مکتب جبر محیطی، جغرافیدانان به طور غالب از محیط مقصودی جز محیط طبیعی نداشتند. بعدها با حاکم شدن پارادایم‌های دیگری که نقش انسان را در شکل دادن محیط پررنگ‌تر می‌دید، نگاه جغرافیدانان به محیط دگرگون گردید. به عبارت دیگر، تا دهه ۱۹۷۰ بیشتر جغرافیدانان عنوان محیط جغرافیایی را تنها در شرایط طبیعی جستجو می‌کردند. اما از این زمان به بعد، این عقیده در بین جغرافیدانان رواج پیدا کرد که محیط جغرافیایی، بخشی از سطح زمین است که به وسیله رابطه انسان و محیط، از سایر بخش‌ها جدا می‌شود. از این به بعد اصطلاح محیط جغرافیایی معنایی غیر از گذشته می‌یابد و به گفته ساسکین در مفهوم محیط جغرافیایی همه شالوده‌های مادی و تکنولوژیکی جامعه،وارد محیط جغرافیایی می‌شود(شکویی، ۱۳۸۶: ۱۱۶-۱۱۵).
طراحان و برنامه‌ریزان نیز با توجه به قلمرو و ماهیت موضوع مورد مطالعه خود اصطلاحی به نام محیط را در واژگان تخصصی به کار می‌برند. این افراد از محیط دو تعبیر یاد می‌کنند:
۱ـ محیط طبیعی یا جغرافیایی^[۱۲] :این محیط سکونتگاه گیاهان و جانوران (غیر انسان) است و لندفرمها، منابع آب، نواحی سبز، گیاهان و حیات وحش، اقلیم و دیگر چیزهایی که ساخته نشده‌اند را شامل می‌شود. محیط طبیعی که به عنوان محیط زمینی نیز از آن نام برده می‌شود شامل عناصر جامد، مایع و گاز است. البته یک محیط طبیعی یک محیطکاملا طبیعی نیست، بلکه مجموعه‌ای پیچیده از روابط بین فرایندهای طبیعی و چشم اندازهای انسان ساخت در آن عمل می‌کند.
۲ـ محیط ساخته شده^[۱۳] :در مجموع می‌توان گفت که کلیه ساختمان‌ها، محله‌های(واحدهای همسایگی) و شهر، محیط ساخته شده را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر محیط ساخته شده بخشی از محیط‌های زمینی و جغرافیایی است که به عنوان بخشی از فضای زیست انسان است. محیط ساخته شده مجموعه‌ای از انطباق پذیری‌هاست که انسان با محیط‌های جغرافیایی و فرهنگی ایجاد می‌کند(لنگ، ۱۳۸۱: ۸۷). این گونه محیط‌ها از نظر ویژگی پیچیده‌اند. این محیط‌ها برآیندی از تغییرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و وقایع و تصمیمات و فشارهای دوران معاصرند(چپ من، ۱۳۸۴: ۱۵۲).
شکل محیط انسان ساخت به صورتی که ما آن را تجربه می‌کنیم، تاثیرات مهمی بر نحوه احساس لذت، طیف تجربه و مهم‌تر از همه، فرصت‌های ما دارد که این تاثیرات شامل توزیع تجهیزات، نحوه دسترسی و تجاربی می‌گردد که به واسطه شکل کالبدی و محیط زیست خلق می‌گردند(همان: ۱۲۳).
سایر علوم همانند جامعه شناسی و روانشناسی که به نحوی موضوع مورد مطالعه خود را در بستری به نام محیط بررسی می‌کنند، تعبیرهای متفاوتی از محیط دارند. جامعه‌شناسان اغلب از اصلاح محیط به صورت محیط اجتماعی نام می‌برند و آن را در قالب سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی می‌پندارند. این در حالی است که بعضی دیگر از جامعه‌شناسان اصطلاح محیط (Environment) را در برابر جامعه (Socity) قرار می‌دهند. آنان می‌خواهند از طریق علم جامعه شناسی به فهم محیط (طبیعی) پی ببرند. به ویژه این که آنان می‌خواهند در مقابل این عقیده که جامعه شناسی علم” مطالعه جوامع انسانی و روابط اجتماعی، و محیط به عنوان مکانی است که اثری از انسان در آن نیست"، بنابراین خارج از حیطه این علم است، ایستادگی کنند.در این میان روانشناسی محیط نیز بر روابط بین مردم و محیط سکونتی آن‌ها تاکید می‌کنند. در این رشته بیشتر از رضایت ساکنان از زندگی در یک مکان ویژه صحبت به میان می‌آید که در سه سطح شناخت، تاثیر و رفتار مورد بررسی قرار می‌گیرد (Bonaiuto and et al, 2003: 41-42).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در این میان تفاوت جغرافیدانان با متخصصان سایر علوم مذکور در تعریف و ادراک محیط این است که اولا اغلب رشته‌ها همانند روانشناسی و جامعه شناسی محیط را معادل محیط اجتماعی می‌پندارند در حالی که جغرافیدانان فارغ از این دید محیط را در برابر انسان قرار می‌دهند و در یک محیط جغرافیایی انسان و محیط (منظور محیط طبیعی) به عنوان دو انگاره اصلی که بقای آن‌ها متضمن بقای هر دو است، نگاه می‌شود. ثانیا به نظر می‌رسد تنگناهای مربوط به تعریف و شناخت محیط ریشه در شیوه برقراری ارتباط ما با آن دارد یعنی روشی که آن رامی‌فهمیم و سپس آن را دگرگون می‌کنیم(مولودی، ۱۳۸۸: ۲۲).
جدول (۲-۳): مفهوم محیط از دیدگاه علوم مختلف

۲-۳-۲- مفهوم محیط شهری^[۱۴]
مفهوم محیط شهری که از آن به تعابیر مختلفی همچون فضای شهری و چشم انداز شهری یاد می‌شود چیزی بیشتر از محیط کالبدی و ساخته شده شهری است. به عبارت دیگر تعاملات و روابط اجتماعی، پیوندهای عاطفی و … نیز جزیی از این محیط به شمار می‌رود. به عبارت دیگر، محیط شهر یا فضای شهری به قول “اسوالد اسپینگلر” چیزی بیش از مجموعه افراد انسانی و امکانات اجتماعی، خیابان‌ها، ساختمان‌ها، چراغهای برق، قطارهای زیرزمینی، تلفن‌ها و مانند اینهاست؛ چیزی است بیش از سازمان‌ها و بخش‌های اداری، دادگاهها، بیمارستان‌ها، مدرسه‌ها و نظایر اینها. شهر عمدتا قلمروی ذهنی است؛ جهانی است از سنت‌ها و آداب و رسوم و گرایش‌های سازمان یافته و عواطف و چیزهایی از این دست (غراب،۱۳۸۰: ۸۸-۸۷).
بدین ترتیب می‌توان گفت، عناصر سازنده شهر را سه محیط کالبدی و فیزیکی، محیط اجتماعی و محیط نمادین تشکیل داده است. این سه محیط در کلیتی واحد به نام “شهر” تبلور می‌یابد. منظور از محیط کالبدی، ساختمان‌ها، بزرگراهها، میدان‌ها، مراکزاداری، پیاده‌روها و نظایر اینهاست. محیط اجتماعی، اشاره به روابط خاص شهری میان شهرنشینان همراه با قواعد و نظام حاکم بر آن روابط دارد. منظور از محیط فرهنگی یا نمادین نیز، مجموعه‌ای از علایم و نشانه‌هایی است که معناهای خاص را در ذهن شهرنشینان و انسان شهری متبادر می‌کند. این سه محیط کلیت شهر را می‌سازند و با تاثیرگذاری بر یکدیگر و بر انسان ساکن در آن اشکال مختلفی از محیط‌های شهری را شکل می‌دهند(همان: ۸۸).
نمودار (۲-۲): عناصر سازنده محیط شهری
محیط کالبدی و فیزیکی
محیط اجتماعی
محیط نمادین و فرهنگی
ماخذ: غراب،۱۳۸۰: ۸۸
۲-۳-۲-۱- ابعاد کالبدی محیط و تاثیر آن بر ارتقای زندگی
ابعاد کالبدی محیط را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:
۱ـ فضای سکونتی (مسکونی): فضاهای مسکونی شهری (بدون در نظر گرفتن ابعاد مالی) از دو عامل مهم شکل می‌گیرد:
ـ زمین: محلی که خانه در آن شکل می‌گیرد.