۱۹۴- سر کردن راه: یافتن راه، روان شدن در راه.
پر کردن چاه از اشک: کنایه ای اغراق آمیز از گریستن بسیار است.
قاصد با نامه محبوب روان شد و آرزوی تو ای کبوتر که پیام آوری از جانب معشوق بوده نصیب دیگری شد، حسرت خوردن و بسیار گریستن بی فایده است. معمول است که کبوتران در چاه مأوا می گیرند.
۱۹۹- معنی بیت: در راه وفا اگر بی وفایی کنی هیچ عذری پذیرفته نیست پس با امید پذیرفته شدن عذرت در این راه قدم نگذار بلکه به اخلاقیّات پایبند باش و وفاداری پیشه کن.
۲۰۰- معنی بیت: دل من مانند صورت زیبارویان باصفا و زیباست و این گونه به نظر می رسد که وجود مرا از آب و آینه که صفابخش است سرشته اند، بدین سبب دارای زیبایی روح و دل گشته ام.
۲۰۱- معنی بیت: چنان اسیر فکر و خیال و آرزوی گیسوی یار شده ام که گویی جز زنجیر گیسوی او منزل و مأوایی ندارم.
۲۰۲- معنی بیت: از بس که در فکر و خیال چهره زیبای او فرو رفتم [در این خیال عمرم به سر آمد.] و مدفون خاک شدم، سزاست اگر گل خورشید از خاکم بروید.
۲۰۳- در آفتاب افکندن: قرار دادن چیزی در مقابل آفتاب تا در معرض نور قرار گیرد.
اشاره دارد به این باور دینی که آفتاب تطهیردهنده اشیاء نجس است.
۲۰۴- معمول است که هر کس رو به آفتاب برود چشمش دچار خیرگی می شود و دیگر به راحتی قادر به دیدن نخواهد بود.
۲۰۵- موهوم: توهّم شده . خیال شده . تصوّرشده . گمان شده . || هرچیزی که وجود خارجی نداشته باشد. (ناظم الاطباء(
سراب: زمین صاف و هموار که در اثر گرمای زیاد، از فاصله دور به نظر آب می نماید. (فرهنگ فارسی معین)
معنی بیت: همانطور که عکس آیینه در سراب که عبارت از وجود آیینه است غرق می شود و آن در واقع آب نیست بلکه ظاهراً آب است؛ هستی موهوم تو نیز این چنین است که حقیقی نیست و تو آن را به غلط هستی پنداشته ای.
۲۰۶- معنی بیت: از شدّت گرمای آفتاب محشر دامن تر و آلوده من که نشان گناهکاری است همچون ابر رحمت در حقّ گناهکاران شد.
مفهوم بیت: بیانگر شدّت گناه کاری است.
۲۰۷- تشبیه سایه به فرش از جهت گسترده شدن آن روی زمین پذیرفتنی است و چون وجود سایه به واسطه آفتاب آشکار می شود به همین علّت به آفتاب فرّاش سایه گفته است.
دو پارادوکس زیبا در بیت مشهود است.
۲۰۹- الفاظ و کتاب و خامه با هم تناسب دارند.
۲۱۰- سیاه کاسه: کنایه از خسیس ، بخیل.
۲۱۱- خامی : بی تجربگی، پخته و خام تضاد دارند.
۲۱۲- مفهوم کلی بیت: تاکید بر بی تعلّقی و تجرید.
۲۱۳- گل: در اینجا به معنی داغ بسیار ، خال ها و لکّه های رنگی در یک زمینه مشخّص.
گل چشم: سفیدی کوچک که بر سیاهی پیدا آید. (غیاث ). داغی که در سیاهی چشم گل کند. (آنندراج.(آنچه به صورت آبله از چشم بیرون می آید و منجر به نابینایی می شود .
معنی بیت: دختر رز از نگاه گرم آفتاب محجوب و مستور می شود کاش قطعه ابری پیدا شود تا گل چشم آفتاب شود و سبب کوری و نتابیدنش شود. بدین ترتیب با پنهان شدن آفتاب در برابر ابر باده نوشی میسر می شود.
۲۱۴- پان: اسم هندی تنبول است . تامبول . تامول . تنبول . تنبُل . شاه صینی . (دمشقی). و آن برگی باشد از قسمی فلفل که آنرا در هندوستان با آهک و فوفل خایند تا لب ها را سرخ گرداند. (برهان ). مخلوطی از تانبول و فلفل و توتون که هندوان در دهان گیرند و آب آن بیرون کنند. معجونی از برگ تانبول و آهک و فوفل که هندوان همیشه در دهان دارند و آب آن بیرون کنند : در این حکم چنان مستقیم شد که خوطان را قدرت خوردن پان نبود تا به سوار شدن چه رسد. (تاریخ فیروزشاهی ).» ( دهخدا، ۱۳۸۵: ۵۵۰) «برگی باشد که آن را در هندوستان با آهک و فوفل خورند تا لب­ها را سرخ گرداند. » (برهان قاطع، ۱۳۶۲: ۳۶۰)
آب دادن: کنایه از پروردن.
معنی بیت: محبوبان زیباروی هند آن چنان با رغبت تمام پان می خورند،گویی پانی که می خورند از خون عشّاق پرورش یافته است .
مفهوم بیت: تمایل معشوق به هلاک شدن عاشق.
۲۱۵- فانوس حباب به سبب تر دامنی از نور شمع هیچ بهره ای نمی برد.
۲۱۶- به خواب دیدن چیزی : کنایه مبالغه آمیز است از نایاب بودن آن چیز.
سواد( سیاهی) و بیاض( سفیدی) تضاد دارند.
۲۱۷- معنی بیت: در فصل بهار کسی که ساغرش خالی از شراب است مانند نرگس سرش را از خجالت بالا نمی آورد .
زیبایی گل نرگس در این است که سر افکنده باشد.
۲۱۸- موج حصیر: کنایه از سطح ناصاف حصیر بافته شده که دارای پیچ و شکن و چین خوردگی است.
معنی بیت: زاهد به درجه ای از بی آبرویی رسیده است که از شومی قدمش موج آب دریا به موج حصیر تبدیل می شود؛ یعنی، بر خلاف عادت و انتظار ، دریا به خشک می شود .
مفهوم بیت: مبالغه در خشکی زهد زاهد.
۲۱۹- رباب : نام سازی است تاردار که نام دیگرش طنبور (تنبور) است . (فرهنگ نظام ) از آلات موسیقی زهی ، مانند طنبور که با دست یا آرشه نواخته می شود.( فرهنگ فارسی معین ( دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۰۴۵۵)
رشته گلدسته عیش شدن: واسطه عیش گشتن.
۲۲۰- سرد مهری: بی الفتی و نامهربانی.
۲۲۱- نشئه: سرخوشی ، حالت خوشی و کیفی که بر اثر استعمال مواد مخدر یا مشروبات الکلی به وجود می آید. ( دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۹۸۸۳)
ای غنی، همین که بیخودی و بیهوشی از شراب خواران دفع شد ، عقل ما هم مثل نشئه در شراب محو و پنهان شد .
مفهوم بیت: شراب نوشی واسطه هوشیاری است.
۲۲۳- به زمین نرسیدن پا : کنایه از داشتن شوق بسیار و کمال خوشی.
۲۲۴- آتش به زیر پا بودن: کنایه از بسیار مضطرب و بیقرار بودن.
۲۲۵- به رنگ: ادات تشبیه به معنای به مانند.
جای گرم شدن بلبل در آشیان: کنایه از آشیان نشینی یا تخم گذاشتن بلبل است .
معنی بیت: وقتی گل، بلبل را آشیانه نشین یافت برای محفوظ داشتن خود را ازچمن بیرون رفت ؛ اشاره دارد به ایام خزان و عدم توجه گل به خاطر بی پروایی و بی توجهی بلبل به آن .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲۲۶- دمیدن: کنایه از ظاهر شدن.
۲۲۷- خنده گل: استعاره مکنیه (تشخیص) از شکفتن گل.