فردوس المرشدیه از یک مقدمه و چهل باب تشکیل شده است ؛ در این تحقیق پس از معرفی کتاب و توضیح مختصر درباره‌ی باب‌های چهل گانه‌ی این اثر ، به بررسی محتوایی آن پرداخته ‌شده است .
موضوعات گوناگونی که در این تحقیق از فردوس المرشدیه استخراج شده و مورد بررسی قرار گرفته عبارتند از : زندگی‌نامه‌ی شیخ ابواسحاق کازرونی و انواع کرامات منسوب به او ، تعدادی اصطلاح عرفانی ، تفسیر آیات قرآن ، اطلاعات تاریخی و جغرافیایی و …
واژگان کلیدی : فردوس المرشدیه ، محمود بن عثمان ، بررسی محتوایی
مقدمه
نگارش زندگی نامه‌ها و تذکره‌های عرفانی ریشه در قرن‌های نخستین پس از اسلام دارد ، در ان هنگام مسلمانان به شرح احوال پیشوایان دین و ارباب حدیث پرداختند و این امر بعدها الهام‌بخش نویسندگانی شد که به شرح احوال عرفا و بزرگان تصوف روی آورند .
بر اهل تحقیق پوشیده نیست که آثار منظوم و منثور ادب عرفانی حوزه‌ی بسیار گسترده‌ای را در برمی‌گیرد . زندگی‌نامه‌ها و تذکره‌ها بخشی از این دریای پهناور به حساب می‌آیند اما آن گونه که شایسته است به آنها پرداخته نشده‌است . در زندگی‌نامه‌ها مطالب متنوع و گرانبهایی اعم از تفسیر و تأویل آیات و احادیث ، مسائل اخلاقی ، آداب و رسوم مردمان آن زمان ، باورهای عامیانه و … به چشم می‌خورد .
فردوس المرشدیه تذکره‌ای است عرفانی در شرح حال شیخ ابواسحاق کازرونی – عارف قرن پنجم - که محمود بن عثمان در سال ۷۲۸ ه . ق آن را نگاشته‌است . در این اثر نیز مانند سایر تذکره‌های عرفانی ، علاوه بر شرح زندگی عارف مورد نظر در لابلای مطالب آن موضوعاتی از قبیل اندیشه‌های اخلاقی ، تفسیر آیات ، مفاهیم عرفانی و … دیده می‌شود .
این تحقیق که به بررسی محتوایی کتاب فردوس المرشدیه پرداخته است ، در چهار فصل تنظیم شده است :
فصل اول : به زندگی و شرح احوال محمود بن عثمان - نویسنده‌ی کتاب - و شیخ ابو اسحاق کازرونی اختصاص دارد .
فصل دوم : به معرفی کتاب فردوس المرشدیه اختصاص دارد که در ضمن معرفی ابواب کتاب ویژگی های سبکی این اثر نیز بررسی شده است .
فصل سوم : در این فصل که مفصل ترین بخش این تحقیق است ، محتوا و درون مایه این کتاب بررسی شده است .
فصل چهارم : به نتیجه‌گیری و حاصل تحقیق اختصاص دارد .
پیشینه تحقیق:
تا جایی که نگارنده تحقیق نمود ، هیچ تألیفی را نیافت که به بررسی محتوایی این کتاب پرداخته باشد . اما در پیوند با این کتاب دو مقاله یافته شد که عبارتند از :
۱-مقاله ی «شناسایی آبادی های فارس در فردوس المرشدیه» که احمد اقتداری آن را نوشته و در مجموعه ی هفتاد و دو مقاله در سال ۱۳۶۲ آن را به چاپ رسانده است. نویسنده در این مقاله با کمک کتاب فردوس المرشدیه تعدادی از مکان های جغرافیایی آن زمان را مشخص نموده است. نویسنده کوشیده است در این مقاله، آبادی ها و شهر هایی را که در فردوس المرشدیه از آن ها نام برده شده است، مکان نمایی نماید تا مشخص شود که آیا از آن مکان اثری وجود دارد یا نه، یا این که چه تغییر و تحولی در این زمینه صورت گرفته است .
۲-مقاله ی «سکه های ضرب کازرون و کتاب فردوس المرشدیه» که به قلم عبدالله عقیلی نوشته شده و در سال ۱۳۸۱ در مجله ی آینده شماره ی ۸ به چاپ رسیده است نویسنده در این تحقیق با استناد به فردوس المرشدیه مطالبی درباره ی ضرب سکه در آن زمان نوشته است. این نوشته که با توجه به محتوای فردوس المرشدیه به رشته ی تحریر در آمده است اطلاعات مفیدی درباره ی ضرب سکه و انواع آن در اختیار خواننده قرار می دهد.
اهداف تحقیق :
الف ) اهداف علمی : تبیین جایگاه کتاب فردوس المرشدیه در میان آثار عرفانی
ب ) اهداف کاربردی : از این تحقیق می‌توان در حوزه‌های زیر استفاده کرد :

1. 1. در حوزه‌ی تذکره‌ها و زندگی‌نامه‌های عرفانی

1. 1. در حوزه‌ی شرح و تفسیر متون عرفانی

روش تحقیق :
این تحقیق ، به روش تحقیقی - توصیفی انجام ‌گرفته و برای اجرای آن مراحل زیر پیموده شده است :

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-ابتدا کتاب مورد نظر دقیق مطالعه شد و موضوعات عمده و قابل بحث استخراج و فیش برداری گردید .
۲- پس از فیش برداری محتوایی کتاب ، فیش های تحقیق طبقه‌بندی شد و موضوعات مشابه دسته‌بندی گردید .
۳- برخی از موضوعات که نیاز به شرح داشتند ، با مراجعه به منابع معتبر شرح داده شدند .
فصل اول :
شرح احوال و آثار محمود بن عثمان
و شیخ ابو اسحاق کازرونی
۱-شرح احوال و آثار محمودبن عثمان و شیخ ابواسحاق کازرونی
۱-۱-محمود بن عثمان
محمود بن عثمان از مولفان و نویسندگان قرن هشتم هجری است که متأسفانه اطلاعات اندکی درباره‌ی وی در دست است .
استاد ذبیح الله صفا ، در کتاب تاریخ ادبیات خود درباره‌ی محمود بن عثمان می نویسد که مولدش به درستی معلوم نیست و بیشتر عمر خود را در کازرون گذرانده است و با امین الدین بلیانی عارف و شاعر قرن هفتم و هشتم معاصر بوده و از مریدان عارف مذکور به شمار می‌آمده و تا آخر عمر امین الدین در خدمت او بوده است ( صفا ، ۱۳۷۲ : ۲۶۶ )
مرحوم ایرج افشار هم در مقدمه‌ی کتاب فردوس المرشدیه با استناد به این کتاب ، محل اقامت او را کازرون دانسته است ( محمود بن عثمان ، ۱۳۳۳ : ۵ مقدمه ) و اشاره‌ای به سفرهای او کرده است : « وی به جز سفری به بغداد رفت ، یک بار هم پیش از سال ۷۲۸ هجری از بصره از راه صحرای کنابه عبور کرد و به بغداد آمد و نیز یک بار عرفات را زیارت کرد . » ( همان : ۸ مقدمه )
درمورد دیگر وقایع زندگی ، تاریخ وفات و آرامگاه وی اطلاعاتی موجود نیست .
۱– ۱ – ۱ – آثار
ذبیح الله صفا علاوه بر فردوس المرشدیه ، دو اثر دیگر از محمودبن عثمان نام برده است یکی جواهر الامینیه در شرح مقامات امین الدین بلیانی و دیگری مفتاح الهدایه و مصباح العنایه که تلخیص کتاب جواهرالامینیه است . ( صفا ، ۱۳۷۲ : ۱۷۹ )
اما اثر معروف محمود بن عثمان کتاب فردوس المرشدیه است که ترجمه واقتباسی است از یک اثر عرفانی : « خطیب امام ابوبکر محمدبن عبدالکریم بن علی بن سعد ، ( احتمالاً متوفای ۵۰۲ ) سومین خلیفه‌ی شیخ ابواسحاق کازرونی ، کتابی داشته است به عربی در احوال ومقامات شیخ ابواسحاق ( ۳۵۲ – ۴۲۶ ه . ق ) .
وی کتاب خود را ظاهراً در بیست سال پایانی قرن پنجم تألیف کرده بوده است . اصل این کتاب ، امروز در دست نیست اما عطار در قرن ششم آن را در دست داشته و از آن استفاده کرده است .
محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به سال ۷۲۸ در کازرون ، براساس این کتاب پرداخته است . وی پای بند متن اصلی بوده و هرجا مطلبی را به متن افزوده یا از آن کاسته بدان اشارت کرده است ، هم چنین برای نظم دادن به مطالب کتاب ، تقدیم و تأخیرهایی در مطالب روا داشته است .
محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به تقاضای گروهی از دوستان خود تلخیص کرده و ان را انوارالمرشدیه فی اسرارالصمدیه نامیده است . » ( غلامرضایی ، ۱۳۸۸ : ۲۱۷ )
« این کتاب علاوه بر آگاهی های مفیدی که در باره ی احوال شیخ ابو اسحاق کازرونی در بردارد از باب اطلا عات سودمند تاریخی و اجتماعی و نیز از بابت نمونه هایی که از لهجه ی قدیم کازرون و شعر های هجایی ان به ما می دهد خالی از فایده نیست .» (صفا، ۱۳۷۲: ۲۶۷)
ما در فصل بعد به طور مبسوط این کتاب را معرفی خواهیم نمود ، اما از آنجا که موضوع این اثر شرح احوال شیخ ابواسحاق کازرونی است لازم می کند مختصری به زندگی او اشاره شود .
۱– ۲ – شیخ ابو اسحاق کازرونی
ابواسحاق کازرونی ، ابراهیم بن زادان فرخ بن خورشید،معروف به شیخ مرشد (۴۲۶-۳۵۲ه ) عارف، شاعر ، مفسّر، محدّث و مؤسّس سلسله ی کازرونیه (یا اسحاقیه) است.محمود بن عثمان در باب اول کتاب فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، شیخ اسحاق کازرونی را این گونه معرفی می کند : « آن سلطان اولیاء ،آن افضل اتقیا ، آن مقتدای راه دین، آن پیشوای اهل یقین ،آن کاشف اسرار بی چونی ،… بزرگ و یگانه بود و محتشم زمانه و مجرد ظاهر و باطن ، و در تقوی و ورع بی نظیر بود و در حقایق و دقایق بی همتا و در عبارات و اشارات بی بدل و به مجاهده و مشاهده بی مثل ، و معاملاتی شریف و کلماتی لطیف داشت و سخن او پیش همه مقبول بوده و به علوم ظاهر و باطن آراسته بود . و از همه مرادات خود به کلی برخواسته بود.» (محمود بن عثمان ، ۱۳۳۳ : ۹ )
عطار نیشابوری نیز در تذکره الاولیاء در باره ی وی این گونه می نویسد : « آن متقی مشهور آن منتهی مذکور ،آن شیخ عالم اخلاص ،آن محرم حرم خاص ،آن مشتاق بی اختیار ابواسحاق شهریار رحمه الله علیه ؛ یگانه ی عهد بود و نفسی موثر داشت ، و سخنی جانگیر ، و صدقی به غایت ، و سوزی بی نهایت ، و در ورع کمالی داشت ، ودر طریقت دوربین و تیز فراست بود. » (عطار ، ۱۳۸۴ : ۷۴۰ )
۱-۲-۱-تولد شیخ ابو اسحاق کازرونی
شیخ اسحاق کازرونی در شهر کازرون به سال ۳۵۲ ه .ق متولد شده است : « و از کازرون بود ، و صحبت مشایخ بسیار یافته بود ؛ وتربت شیخ را تریاک اکبر می گویند از ان که هر چه از حضرت وی طلبند حق تعالی به فضل خود آن مقصود رواگرداند. »(همان :۷۴۰)
«و مولود شیخ در شب دوشنبه بود ، نیمه‌ی ماه رمضان در سنه‌ی اثنین و خمسین و ثلثمائه.» (محمود بن عثمان ،۱۳۳۳: ۱۲)