دو بقاع متبرکه‌ی مذکور که مرتبط با دوره ‌ی تیموری می باشند، در تاریخ ۱۱/۱۰/۸۰ طی شماره های ۴۵۴۵ و ۴۵۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
۴- ۴- ۹- امام زاده ابراهیم
بقعه‌ی امام زاده ابراهیم در کنار رودخانه‌ی گجستان و به فاصله ی ۵۳ کیلومتری شمال غربی شهر نورآباد و به فاصله‌ی ۵۰۰ متری جنوب روستای چهار طاق واقع شده است، ساختمان قدیمی این امام زاده دارای اشکال هندسی بوده و به احتمال قوی مربوط به دوران صفوی و یا به پیش از دوران صفویه منتهی می گردد. در شرق امام زاده ابراهیم، امام زاده‌ی دیگری به نام شیخ احمد قرار دارد.
۴- ۴- ۱۰- امام زاده‌های فهلیان
در حدود ۶ امام زاده به نام های امام زاده شهدا( محمد) امام زاده بی بی مرضیه خاتون، امام زاده سید حسین ( شهید حسین) دوازده امامون، خلیجه خناجات و سید محمود احمد به فاصله ای نه چندان دور در جنوب فهلیان و در نقاط باستانی این روستا قرار دارند . این امام زاده ها فاقد لوح تاریخی بوده اند و تاکنون در هیچ منبع مکتوبی از آن ها نام برده نشده است.
با توجه به این که منطقه‌ی فهلیان و جنجان در دوران های هخامنشی، اشکانی، ساسانی و سلاله های اسلامی مد نظر بوده اند و یک مرکز مهم حکومت نشین به شمار می رفته اند ، این احتمال هم چندان بی پایه نمی تواند باشد که بعضی از اماکن فعلی امام زادگان فهلیان در دوران های پیش از اسلام و حتی قرون آغازین اسلامی، آتش کده ، معابد و پرستش گاه کیش زرتشتی و یا مقابر روحانیون زرتشتی و افراد محتشم و والیان بلند پایه‌ی این نقطه ( فهلیان) بوده باشد و طی یک دوره این آرام گاه ها استحاله و تبدیل به اماکن مذهبی اسلامی شده باشند.
در جنوب دوازده امامون روستای فهلیان در دامنه‌ی کوه زرد لاجی، غار مسکونی کوچکی در کنار کتیبه ای محو شده جلب توجه می نماید که به نام خلیجه خناجات مشهور است. واژه‌ای خلیجه خناجات طی قرن های گذشته به وسیله‌ی منابع نامکتوب سینه به سینه نقل شده به طوری که تا به امروز محو نگردیده و برای ما به جا مانده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اگر چه واژه‌ی خلیجه خناجات و مکان آن، جنبه ی اسطوره ای پیدا کرده است، اما می توان گفت شاید خلیجه خناجات یک رب النوع بوده که آن را در این مکان فهلیان پرستش می کردند و یا محل عبادت گاهی مرتبط با دوران پیش از اسلام بوده باشد. داستان اسطوره ای که درباره ی خلیجه خناجات بر سر زبان های مردم فهلیان رایج است، خلاصه آن چنین می باشد:
خلیجه خناجات با نوزاد کوچکش در این محل( پای کوه زردلاجی فهلیان) زندگی می کرد، یک روز خلیجه خناجات سرگرم پختن نان بود، در این حین نوزاد او در خود خرابی می کند، چون دست های خلیجه خناجات آغشته به خمیر نان بود و آبی هم در دسترس نداشت که نوزاد خود را تمیز کند، مضطرب و ناراحت شد. چون خلیجه خناجات مقدس بود، خداوند دو دستمال زیبا، برای تمیز کردن نوزادش از آسمان آبی برای او فرستاد. خلیجه خناجات با دیدن دستمال های زیبا، در آن‌ها طمع کرد، دستمال ها را برای خود برداشت و در عوض به وسیله‌ی چند عدد نان خرابی نوزادش را پاک کرد. خداوند چون این حرکت ناپسند را از خلیجه خناجات مشاهده کرد، فی الفور او و نوزادش را مبدل به سنگ گردانید.
با توجه به این که بخشی از تاریخ نامکتوب ما در پیکره ی اسطوره‌ها نهفته است، می بایست تعمق بیشتری بر روی چنین مکان های اسطوره ای انجام پذیرد تا زوایای تاریک حقیقت آن آشکار و روشن گردد(گرمرودی،۱۳۷۰: ۸۵).
۴- ۴- ۱۱- شاه داوود
واژه‌ی شاه داوود و یا شاه دوید هم برای روستای شاه داوود و هم برای امام زاده ای که در این روستا مدفون است اطلاق می گردد. با توجه به این که امام زاده شاه داوود و امام زاده شاه محمد تقی دهک در شرق و غرب شهر نوبندگان قرار دارند باید با امعان نظر دقیق در وجه تسمیه ی این دو امام زاده نگریسته شود، چه ممکن است در ارامنه‌ی قدیم این نقاط پرستش گاه و یا مقابر بزرگان و امرای محلی منطقه‌ی ممسنی بوده باشند و طی یک دوره ، استحاله و به امام زاده بدل شده باشند.
۴- ۴- ۱۲- امام زاده شاه محمد تقی
بقعه‌ی متبرکه‌ی شاه محمد تقی واقع در روستای دهک و به فاصله ی یک کیلومتری جنوب شرقی شهر نورآباد، مرکز ممسنی و متصل به شهر تاریخی نوبندگان قرار دارد، چشمه سار دهک در شمال این امام زاده می جوشند و در کناره غربی آن جریان دارد . علاوه برآیات قرآنی سنگ قبر امام زاده سطوری با خط کوفی به این شرح هم حک شده است:
«… الشهید المرحوم المغفور شمس الدین بن محمد بن ابراهیم بن … فی التاریخ یوم الاخر سنه ست و عشرین و سبعماه»
از تاریخ سنگ نبشته قبر معلوم می گردد که امام زاده شاه محمد تقی در سال ۷۲۶ قمری وفات نموده است(حبیبی فهلیانی،۱۳۸۴: ۳۰۳).
۴- ۴- ۱۳- امام زاده شاه ابوطالب
شاه ابوطالب در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب غرب میشان و علیا در حدود ۷۲ کیلومتری جنوب غربی بابامنیر مرکز بخش ماهور میلاتی، در محوطه ای باز قراردارد. بقعه‌ی این امام زاده، دانیال مانند و به سبک بابامنیر و شاه تسلیم و امام زاده شیر مرد ممسنی به صورت پلکانی ساخته شده است.
در ضلع شرقی بقعه‌ی شاه ابوطالب یک چهار طاقی کهن به سبک چهار طاقی بالاده کازرون کوچک تر و روستای برم شور ماهور ممسنی ساخته شده است که احتمال آتشکده بودن آن چندان دور از حقیقت نیست. لوح تاریخی دربقعه‌ی امام زاده شاه ابوطالب مشاهده نشده در اطراف امام زاده یک قبرستان با سنگ های قبر که مزین به خط خوش نستعلیق و نقوش انسان همراه با سلاح شمشیر و تفنگ و حیوانات می باشد جلب توجه می نماید. به فاصله‌ی چند متری شرق امام زاده یک آب انبار احداث شده است تا آب باران زمستانی را در خود جمع و در فصل تابستان و پاییز از آن استفاده شود، چون در این مکان چشمه ها شور و بدمزه هستند.
شکل ۴- ۴-پراکنش فضایی تعدادی از جاذبه های مذهبی در شهرستان ممسنی
مأخذ: سازمان اوقاف شهرستان ممسنی، ۱۳۸۶
ترسیم کننده: نگارنده
۴- ۵-صنایع دستی
۴- ۵- ۱- تعریف صنایع دستی
در تعریف کلی، صنایع دستی به آن گروه از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمت اعظم مراحل ساخت فراورده های آن با دست انجام گرفته و در چارچوب فرهنگ و بینش های فلسفی و ذوق و هنر انسانهای هر منطقه با توجه به دیدگاه های قومی آنان ساخته و پرداخته می شود(حسن بیگی،۱۳۶۵: ۲۰).
۴- ۵- ۲- معرفی صنایع دستی شهرستان ممسنی
علیرغم اینکه احیاء صنایع دستی و ایجاد روحیه مصرف محصولات دست ساز در مردم علاوه بر افزایش اشتغال به دلیل ویژگیهای این صنایع، می تواند وسیله ای برای رسیدن به بخشی از استقلال اقتصادی قرار گیرد و با توجه به ابعاد هنری این تولیدات که همواره مورد توجه سایر ملتها بوده است، در صورت برنامه ریزی مناسب می توان آن را به عنوان یک صنعت ملی بشمار آورد.
بی شک یکی از عناصری که در جذب گردشگر نقش بسزایی دارد، رشد و شکوفایی برنامه ریزی شده صنایع دستی است. لذا برنامه ریزی توسعه صنایع دستی در طرح توسعه گردشگری ضرورت دارد.
عمده ترین صنعت دستی شهرستان ممسنی قالیبافی و گلیم بافی است که عمدتاً در میان عشایر مرسوم است و در سال های اخیر چهار کارگاه قالیبافی در شهرستان در روستاهای خومه زار، فهلیان، بردنگان و کارخانه ی قند دایر شده است.
۴- ۵- ۲- ۱- قالیبافی
قالی ایران به عنوان صنعتی کاملاً مستقل و قابل گسترش می باشد که ضمن رفع نیازهای مصرفی، دارای حالت هنری نیز هست و دست اندرکارانش از مواد اولیه ارزان و فراوان، فراورده های گران قیمت به و جود می آورند. از گذشته های دور شهرتی درخور داشته و اغراق آمیز نیست اگر گفته شود سالها بیگانگان، ایران را پشتوانه قالیهای نفیس و گران قیمت می شناختند.
قالی ایران، دسترنج گمنا م ترین و رنج کشترین مردمان این سرزمین است و شاید گمنامی سرپنجه های هنرمند است که چهره ی افتخار ملتی را بر صفحه روزگار حک کرده است.
از آنجایی که بافت قالی ترکیبی از هنر و صنعت است و بازتاب سرپنجه های هنرمردان و صنعتگران قالیباف می باشد، دارای ویژگیها و خصوصیاتی است که از هیچ جهت به سایر انواع فراورده های هنری و صنعتی شبیه نیست، به همین جهت رشد ماشینیزم، علارغم آنکه عرصه جلوه را بر بسیاری از فراورده های دیگر هنری تنگ کرده است، اما هنوز موفق به سلب هویت قالیبافی نشده و این صنعت کماکان توان آن را دارد تا حیرت هم عصران ماشین را برانگیخته و زبانها را به تحسین بگشاید.
می توان فرش دستباف را آینه تمام نمای افکار، احساسات، روحیات و خلق خوی مردمی دانست که در گوشه کنار کشور به کار تولید مشغولند و به کمک سرپنجه های هنرمندانشان بدایع ظریف و ظرایف گرانبهایی را به وجود می آورند.
قالیبافی و تولید قالی و قالیچه از دیرباز یکی از تولیدات مهم ممسنی بشمار می رفته است. این صنعت به دلیل ورود فرشهای ماشینی به بازار و عدم صرفه ی اقتصادی و همچنین نبود پشتوانه نیروی کار و طراح به دلیل کهولت تدریجی استادان و کارگران قالیباف و به ویژه در این اواخر نبود قوانین مشخص جهت صادر نمودن این تولید مهم دچار رکود فاحش در زمینه بافت قالی گردیده است.
۴- ۵- ۲- ۲-گلیم بافی
گلیم، دست بافتی است بدون پرز که با نخ خامه پشمی (البته درایام قدیم )و یا پنبه ای،مصنوعی (آنیلینی،کرومی،اکرلیک)به صورت تار وپود بافته می شود ودر بافت آن از نخ یک لای ۵-۳ استفاده می شود.
هر چقدر لایه نخ کمتر باشد کیفیت گلیم بافته شده بهتر می باشد. شاید گلیم نوع ساده قالی باشد روی این اصل می توان پذیرفت که بافت گلیم قبل از ابداع قالی رواج داشته است.آثار به دست آمده در آرامگاه فراعنه مصر ۲۵۰۰سال قبل از میلاد نشان از وجود گلیم در آن زمان دارد.
گلیم ها عموما با نقوش شکسته(هندسی )بافته می شوند.این نقوش بیشتر شامل لوزی، سه گوش، چهارگوش، انواع گل، بوته، ترمه، شش گوش، انواع حیوانات اهلی ودرنده ونیز بسیاری از نقوش دیگر می شود.
قدیمی ترین گلیم بافته شده در مصر به دست آمده، البته در کشور هایی مانند هند، چین، افغانستان، پاکستان ودیگر کشور های خاورمیانه بافت گلیم صورت می گیرد. گلیم بافت ها انواع گوناگونی دارند که میتوان به گلیمچه، مسند، خورجین، ورنی، جوال و… اشاره کرد.
در کشور ما ایران بیشتر گلیم ها در استا ن های فارس، مشهد،کردستان، یزد،اردبیل،گرگان،کرمان، بلوچستان، آذربایجان و…بافته می شوند.
گلیم های متوسط معمولا دارای ابعاد یک متر در دو متر،مسند ها۱۵۰در۱۰۰ وپا دری هادر ابعاد۹۰در۶۰ می باشند. گلیم های ایرانی به دو روش: کرباس وصوفی نیز در دارهای عمودی یا ایستاده، افقی یازمینی بافته می شوند.
یک گلیم بافته شده شامل اجزای زیر می باشد:
گیس باف یا زنجیره بافی،کناره سفید رنگ ویا طبق سلیقه خود بافنده، شیرازه، ملیله کاری، حاشیه ساده، حاشیه همراه متن، زمینه وخودنقش.
در شهرستان ممسنی گلیم بافی در میان عشایر به وفور یافت می شود و این هنر در صورت برنامه ریزی و مدیریت صحیح دستگاه های زیربط می تواند علاوه بر اشتغال زایی و کسب درآمد به عنوان جاذبه ای جهت جذب گردشگر به شهرستان نقش ایفا کند.
۴- ۶-ایلات و عشایر ممسنی
زندگی کوچ نشینی در ایران، سابقه ای کهن دارد و کوچ نشینان همیشه نقش مهمی در تاریخ این مملکت داشته اند. اما با این حال تاکنون آنگونه که باید و شاید شناخته نشده اند، چنانکه هنوز نه آمار دقیقی از جمعیت، دام و مرتع داریم و نه شناخت درستی از فرهنگ و جامعه آنها(امان الهی،۱۳۷۰: ۹).
منظور از زندگی کوچ نشینی آن نوع زندگی است که در آن انسان از راه پرورش حیوانات و معمولاً با برخورداری از فراورده های کشاورزی زیست می کند و در پی چراگاهای طبیعی سالیانه از محلی به محل دیگر کوچ می کنند.
امروزه در مملکت ما اصطلاحات مختلفی نظیر عشایر، کوچ نشین، ایلیاتی، بیابانگرد، گله دار، مالدار، چادرنشین و غیره به کار برده می شود که همگی دال بر زندگی کوچ نشینی است(همان منبع: ۱).
بررسی شیوه ی زندگی عشایر از چند جهت درخور اهمیت است، اول اینکه آنها فرهنگ و سنن کهن را پاسداری کرده و آداب و رسوم باستانی را نگه داشته اند، چنانکه راه و روش زندگی کوچ نشینان کنونی، با راه و روش زندگی نیاکان چند هزار سال پیش ما، تفاوت چندانی ندارد، از این رو شناخت زندگی کوچ نشینان به شناخت فرهنگ و زندگی نیکان ما کمک می کند. از این گذشته زندگی کوچ نشینان مورد توجه باستان شناسان، مورخان و مردم شناسان است. از همه مهمتر نحوه زندگی و معیشت عشایربرای گردشگران به ویژه گردشگران فرهنگی بسیار جالب و مورد توجه است و این توجه با عنایت به مطالبی که ذکر گردید(ایلات و عشایر فرهنگ و سنن قدیمی و آداب و رسوم باستانی را پاسداری کرده و در خود نگه داشته اند، به طور کلی آداب و رسوم و روش زندگی کوچ نشینان چندان تفاوتی با زندگی گذشتگان ندارد) دو چندان می شود و شهرستان ممسنی در فصول ییلاق شاهد سیاه چادرهای مربوط به عشایر است که برای بازدیدکنندگان به ویژه گردشگران خارخی بسیار قابل توجه و جالب است.
نقشه ۴- ۵-پراکنش انواع جاذبه های گردشگری در شهرستان ممسنی
ترسیم: نگارنده
فصل پنجم:
تجزیه و تحلیل فرضیات تحقیق