نبیّ:مجرور به حرف جر لفظاً،منادیا:حال مفرد و منصوب
لغت:درباره ویژگی لغت حسان این توضیح را باید داد که حسان لغات و اصطلاحات دینی و قرآنی بسیاری را وارد شعر خود کرده است لغات و اصطلاحاتی که قبل از آن رایج نبوده است و بعد از اسلام وارد شعر عربی شد در شعر غدیریه ی حسان نیز این دسته از کلمات را می توان دید که در هر بیتی در جای خودش به آن اشاره می کنیم، در این بیت کلمه نبی اینگونه است.
ترجمه:در روز غدیر خم شنیدم و(دیدم)که پیامبر اکرم(ص) مسلمانان را مورد خطاب قرار داد و ندا برآورد.
۲- وقد جاءَهُ جبریلُ عن أمرِ ربّه بأنّک معصومٌ فلاتکُ وانیا
۳- وبلِّغهم ما اُنزل اللهُ ربُّهم إلیک و لا تخش هناک الاعادیا
نکات صرفی:جاء [جیا-لازم ومتعدی]، آمدن، در اینجا به عنوان فعل متعدی بکار رفته است.
أنّ:حرف مشبهه بالفعل است که بر سر مبتدا وخبر وارد میشود ومبتدا را منصوب و خبر را مرفوع میسازد مانند:«بَلَغنی أنّ زیداً قادم ٌ».
وجه تسمیه أنّ وسایر حروف مشبهه بالفعل به این اسم آنست که از نظر وضع ومعانی شباهت به فعل دارد
اصل در مفتوح بودن همزه أنّ آنست که هر جا امکان داشته باشدأنّ و مابعد آن به تأویل مصدر رفته و مفرد به جای آن قرار گیردهمزه مفتوح میشود.یکی از آن موارد جاییست که مجرور به حرف جر باشدمثل:«ذلک بأنّ الله هو الحقّ» که در این بیت هم این حالت را میبینیم «بأنّک معصوم» که با حرف جر بر سر أنّ در آمده است.
فلاتکُ :در اصل تکون بوده که به خاطر لای نهی نون پایانی ساکن شد و به خاطر التقای ساکنین واو عله حذف گردید و به صورت تکن در آمد.از آن جا که جایز است که نون مضارع مجزوم اگر بعد از آن همزه وصل،ضمیر نصبی و وقف نباشد حذف گردد نون آن حذف شد و به شکل لاتک درآمد. وانیا: اسم فاعل از«وَنَی»فعل لازم و متعدی،سست و خسته شدن،ضعیف و ناتوان شدن.
بَلٍّغ:فعل امر از ثلاثی مزید باب تفعیل از«بلغ»ابلاغ کن،اطلاع بده،ما:اسم موصول به معنی آنچه،هر آنچه.
اسم موصول آنست که معنی اش تمام نمی شود مگر با جمله ای که بعد از آن می آید که به دو نوع اسم موصول خاص و اسم موصول عام تقسیم می شود که اسم موصول عام چهار لفظ دارد و آن هم من ما ذا ای است.اسم موصول عام برای غیرعاقل بکار میرود مثل:«إغفِر لنا ما فرّط منّا.»که البته این موضوع قطعیت ندارد وما درباره عاقل نیز کاربرد«ما» را دیده ایم آنجا که عاقل با غیر عاقل در آمیزدمثل:«یُسبّح لَه ما فی السَّموات و ما فی الأرضِ.»

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

لا تخش:در اصل فعل مضارع تخشی بوده که به خاطر این که لا نهی بر سر آن در آمده حرف آخر آن حذف شده است.
أعادیا:جمع اعداء و اعداء هم جمع عدو،دشمن،خصم.
اعراب:و :عطف،غیر عطف.
قد:حرف تحقیق،غیر عامل،جاءه:جاء:فعل ماضی لازم و فاعلش جبریلُ است.ه: مفعول به مقدم و محلاً منصوب،جبریلُ:فاعل موخر برای فعل جاء از نوع اسم ظاهر و لفظاً مرفوع،عن:حرف جاره،عامل،أَمرِ:مجروربه حرف جر لفظاً:ربٍّه:ربّ:لفظاً مجرور بنابر اضافه،ه:محلاً مجروربنابر اضافه،بِ:حرف جاره و أنّ محلاً مجرور،أنّ:حرف مشبهه بالفعل،ک:اسم أنّ حرف مشبهه بالفعل و محلاً منصوب،معصومٌ:خبر أنّ و لفظاً مرفوع.
فلاتک:ف:فاء عطف و غیر عامل.
لا:نهی،عامل،تک:در اصل تکن بوده فعل ناقصه و مجزوم که اسمش ضمیر مستتر أنت است و خبرش وانیا.
وانیا:خبر تکن و منصوب.
و:واو عطف و غیر عامل.
بلِّغهم:بلٍّغ:فعل امر و فاعل آن ضمیر مستتر أنت،هم:مفعول به اول و محلاً منصوب،ما: مفعول به دوم و محلاً منصوب،أنزل:فعل ماضی از باب إفعال و متعدی،اللهُ: فاعل برای فعل أنزل از نوع اسم ظاهر و لفظاً مرفوع.ربّ:بدل کل از کل الله و مرفوع ،هم:محلاً مجرور بنابر اضافه،الی:حرف جاره و عامل،ک: محلاً مجرور به حرف جر،و :واو عطف و غیر عامل،لا تخش:لا نهی و عامل،تخش:فعل مضارع مجزوم و فاعلش ضمیر مستتر أنت،هناک:مفعول فیه و محلاً منصوب(ظرف مکان).الأعادیا:مفعول به و منصوب.
ربّ بدل کل از کل الله.
بدل چیست؟بدل تابعی است که یا عین متبوع خودش است مثل:قدم خالد اخوک یا جزیی از آن است مثل:طاب اخوک قلبه ویابعضی از تعلقات آن است مثل:اعجبنی اخوک علمه که به اولی بدل کل از کل و دومی بدل جز از کل و به سومی بدل اشتمال می گویند بنا براین ربّ بدل کل از کل الله است.
بلاغت:این دو بیت به مفهوم آیه ۶۷ سوره مائده با این مضمون«ای پیغمبر آنچه از خدا بر تو نازل شد بخلق برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکردی و خدا ترا از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت.»اشاره دارد.
طبق تعریف اقتباس که اگر چیزی از قرآن یا حدیث در نثر یا نظم بیاوریم ازآنجا که معنای این بیت نیز برگرفته از قرآن است بنابراین صنعت اقتباس در این بیت وجود دارد.
لغت:جبریل،ربّ،معصوم،الله از کلماتی هستند که بعد از اسلام رایج شدند.
بعد از خواندن همین سه بیت کاملاً متوجه می شویم که حسان از لغاتی بسیار ساده و روان استفاده کرده است لغاتی بدون پیچیدگی که برای درک معنای آن نیازی به تعمق و سرزدن به فرهنگ لغت نیست.این سادگی را هم می توان به سریع و فوری گفتن این شعر نسبت داد،هم این که خود حسان از بکار بردن الفاظ نامانوس و نا آشنا دوری می‌کند و هم می توان گفت که ماهیت توصیفی تاریخی بودن شعر اینگونه ایجاب می‌کرد که شاعر از الفاظی استفاده کند که معنا و مفهوم را زودتر به مخاطب منتقل کند.
ترجمه:جبرییل به فرمان پروردگار بر او نازل شده و گفته است تو معصومی پس(در اجرای این فرمان الهی) سستی نکن و آنچه را
که پروردگارت بر تو نازل کرده است به مردم ابلاغ کن و هیچ هراسی از دشمنان به خود راه نده.
شرح:اولین شعری که درباره ی حادثه غدیرخم سروده شده است همین شعراست که اتفاقا در همان روز حادثه ودر همان مکان سروده وخوانده شد.داستان این غدیریه از آنجا آغاز میشود که درسال دهم هجرت پیامبر اکرم که میدانستند که به روزهای آخرعمر خود نزدیک می شوند فرمان دادندکه بین همه ی مردم وقبایل اعلام کنند که رسول خدا در این سال حج می گذارد.پس روز شنبه ۲۵ذیقعده الحرام به قصد حج پیاده از مدینه خارج شدند و همه زنان خود را در کجاوه ها با خود برده اهل بیتش و عموم مهاجر وانصار.هر کس از قبیله های عرب و توده ی مردم که تمایل داشتند نیز با ایشان آمدند.(ابن سعد: ۱۴۰۵ه.ق ۲/۱۷۵)
بعد از ده روز طی مسافت در روز سه شنبه ۵ذی الحجه اولین کاروان حج اسلام با جلال و عظمتی بی نظیر وارد شهر مکه شد.(امینی:۱۳۹۷ه.ق،۱/۱۰)
با فرا رسیدن ایام حج پیامبر در روز ۹ذی الحجهبه موقف عرفات وسپس به مشعر ومنی رفتند.بعد از آن اعمال حج را یکی پس از دیگری انجام دادند و در هر مورد واجبات ومستحبات آن را برای مردم بیان فرمودند.بدین سان تا پایان روز ۱۲ذی الحجهاعمال سه روزه ی حج پایان یافت.(انصاری:۱۳۸۷ه.ش،۱۵)
بعد از انجام مراسم حج ابراهیمی پیامبر با جمعیت عظیمی از مردم قصد بازگشت به مدینه نمودند.همین که نزدیک جحفه ـجایی که آن جا را غدیرخم می گویندـ رسیدندامین وحی خدابر پیامبر نازل شدواین پیام را از جانب خداوندبر ایشان نازل کرد(علوی عاملی:۱۳۹۶ه.ق،۳۶۹)«یا أیُّها الرسول بلِّغ ما أُنزِل إلیک مِن ربِّک و إن لَم تَفعل فما بلَّغتَ رسالَتُه و الله یَعصِمُک مِن النّاس»(مائده،۶۷)«ای رسول آنچه را که بر تو نازل شدابلاغ کن واگر چنین نکنی رسالت خود را نرساندی وخداوند تو را ازمردم حفظ می کند.»
بدین ترتیب با نزول این آیه از طرف خداوند آن حضرت مأمور شدندتاعلی (ع)را به مردم معرفی نمایدوموضوع ولایت او را به مردم ابلاغ کند.از این رو فرمان داد کسانی که جلو رفته ـ اندبرگردندوحاضران نیز در همان جا به انتظار آنان که هنوز نیامده اند بنشینند.بعد از اینکه نماز ظهر را با مردم ادا فرمود روی پالان های شترانی که در آنجا نهاده بودند در وسط مردم ایستادند وبا صدای رسا که به گوش همگان می رسید خطبه ی خود را ایراد فرمودند.
بعد از تمام شدن خطبه،حسان با کسب اجازه از رسول اکرم شعر خود را که دربارۀ این حادثه بود خواند.
رسول اکرم در خطبه ی خود پس از اینکه خداوند را حمد وسپاس می گویدبه مردم اعلام می کند که از طرف خداوند به او فرمان مهمی داده شده است که اگر آنچه را که در حق علی بر او نازل شده ابلاغ نکند رسالت خویش را تمام نکرده در حالیکه خداوند حفاظت او را از شر مردم ضمانت کرده است.
حسان نیز شعر خود را با همین ماجرای وحی شروع می کند که جبرئیل امین بر پیامبر نازل شد وفرمان خداوند را به او رساند که در این راه از خود سستی وضعف نشان ندهد واز کسی نترسد که خداوند پشتیبان اوست.
۴- فقام به إذ ذاک رافَع کفُّه بکفِّ علیٍّ مُعلنَ الصَّوتِ عالیا
نکات صرفی:مُعلِن:اسم فاعل از ثلاثی مزید باب افعال از«عَلَنَ» آشکار کننده،اعلان کننده،عالی:اسم فاعل از علا،بلند،مرتفع،ذاک:اسم اشاره برای فاصله متوسط،آن که جمع آن اولئک و مثنای آن ذانک در رفع ذینک و در نصب و جر با ها تنبیه هذاک می شود.إذ ذاک:آن گاه،در آن هنگام.
اعراب:ف:عطف،غیر عامل.
قام:فعل ماضی و لازم که فاعلش ضمیر مستتر هو است،به :ب:حرف جر و عامل،ه : محلاً مجرور به حرف جر.
إذ:ظرف زمان گذشته،ذاک:اسم اشاره و إذ ذاک با هم می شود مفعول فیه و محلاً منصوب.
رافع:فعل ماضی متعدی از باب مفاعله،کفُّه:کفُّ:فاعل رافع از نوع اسم ظاهر و لفظاً مرفوع،ه: محلاً مجرور بنا بر اضافه،بکفِّ:ب:حرف جر و عامل،کفِّ: مجرور به حرف جر لفظاً: علیٍّ:لفظاً مجرور بنابر اضافه.
بکفّ علیٍّ با هم می شود مفعول به محلاً منصوب،مُعلِن:حال و لفظاً منصوب،الصوت:ال زائده غیر لازم ،صوت:لفظاً مجرور بنابر اضافه،عالیا:صفت جانشین مفعول مطلق یعنی در اصل معلن الصوت إعلانا عالیا بوده ومنصوب.
ترجمه:پس پیامبر اکرم(ص) فرمان پروردگار را اجرا نمود آن گاه که با دست خویش،دست علی را بالا برد و با صدایی بسیار رسا اعلام کرد.
شرح:این بیت به معرفی و بلند کردن امیرالمؤمنین (ع)اشاره دارد.رسول اکرم بعد از این که در خطبه اش به حمد وثنای الهی می پردازد ومردم را از فرمانی که بر او نازل شده آگاه می کند و ولایت و امامت دوازده امام را اعلان رسمی می کندحضرت علی (ع)را با دستانش بلند می کند وهر دو دست را به سوی آسمان باز می کند ودر چنین حالتی خطبه ی خود را ادامه می دهد.
۵- فقالَ:فمن مولاکم و ولیُّکم فقالوا و لم یبدوا هناکَ تَعامیا
نکات صرفی:من:اسم استفهام به معنی چه کسی.
مَن اسم مبنی غیر متصرفی است که برای صاحب عقل فرض شده است وبر چهار نوع است:
ـاسم شرط که جازم دو فعل شرط وجزا می باشد مانند:«مَن یَعمَل سُوءً یُجزیه»
ـمن استفهامیه که برای عاقل بکار می رود مثل:«مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا»
ـمن موصوله که برای عاقل بکار می رود که این نیز مانند «ما»موصوله قطعیت ندارد ودر مواردی برای غیر عاقل هم به کار می رودمثل جایی که غیر عاقل به منزله عاقل باشد:«یدعومِن دونِ اللهِ مَن لا یَستَجیبُ لهُ»