اگر از خدا چنان که سزد می‌ترسیدید، علمی به شما آموخته می‌شد که جهل و نادانی با آن همراه نیست.^[۳۴۱]
و در روایت دیگر از ایشان آمده:
«قال رسول‌الله۶ لمّا قیل له: احبّ أن أکون اعلم الناس- أتق الله تکن أعلم النّاس.»^[۳۴۲]
وقتی به حضرت عرض شد که: دوست دارم داناترین مردم باشم، حضرت فرمودند: از خدا پروا داشته باش تا داناترین مردم باشی.
پروا الهی و خوف و خشیت از حضرت حقّ چنانچه حقّ آن است کأنّه انسان را در مقامی قرار می‌دهد که عظمت الهی را درک می‌کند و حضور حضرت را احساس می کند و خود را در محضر حضرت حقّ می‌بیند لذا این ادراک و احساس حضور از بسیاری از گناهان، انسان را باز می‌دارد و به مقام شهود معارف الهی می‌رساند.

۱۴- خلوت کردن یا شاغل زدایی زمینه کسب فیض الهی

حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی شاغل‌زدایی را یکی از راه‌های رسیدن به فیوضات و بهره‌های علمی و معنوی می‌داند و می‌فرماید: شواغل، متعدد است امّا می‌توان در چهار بخش آنها را خلاصه نمود. اوّل، شواغل حسی مانند دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها و… دوم، شواغل خیالی و وهمی که امور ادراکی هستند نه تحریکی، سوّم، شواغل و کارهای تحریکی که قوای شهوی و غضبی آن را بر عهده دارند و چهارم هم سرگرم شدن به اندیشه‌ها و افکار که از خود یا سایر دانشمندان فراهم آمده مثلاً در هنگام نماز و یا ذکر و غیره، اگر انسان از این شواغل رهایی یابد تازه قدرت فکر کردن پیدا می‌کند و ذات اقدس اله که هر لحظه به دل بنده خویش می‌نگرد وقتی صحنه قلب را مستعد ببیند به آن فیض می‌رساند و سالک کوی الهی از آن فیض بهره می‌برد، چیزهایی را می‌فهمد که به قلبش آرامش می‌دهد.^[۳۴۳]

۱۵- دعا کلید رحمت

با اندکی تأمل و تعقّل، درمی‌یابیم که هر چیزی را بطلبیم، معدن و مخزن آن نزد خداست. )وَ لِلَّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ(^[۳۴۴] و کلید آسمان و زمین و خزائن آنها هم دردست خداست. )لَهُ مَقالِیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ(^[۳۴۵] همانگونه که کلید همه غیب‌ها پیش اوست )وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ(^[۳۴۶] اگر اینچنین است چرا انسان برای رسیدن به هر چیزی به سراغ مالک خزانه‌ها نرود و صاحب کلید را نخواند؟ پس دعا نیز یکی از راه‌های رسیدن به معارف و ادراکات تام و ناب است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«فاکثر من الدّعا فإنّه مفتاح کلّ رحمه و نجاح کلّ حاجه»^[۳۴۷]
حال که خزائن همه چیز دست خداست و آنرا نازل نمی‌کند مگر به قدر و اندازه معلوم پس با دعا از خداوند می‌خواهیم که درهای علوم را روی ما بگشاید.
)وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ(^{[۳۴۸] [۳۴۹]}

۱۶- صبر زمینه نور و صفای باطن

یکی از فضایل بسیار ارزشمند که در روایات اسلامی به منزله ر‌أس ایمان برشمرده شده است صبر می‌باشد. این فضیلت باعث شکوفا شدن نور باطن آدمی می‌گردد. امام صادق۷ می‌فرمایند:
«الصبر یظهر ما فی بواطن العباد من‌النور و الصفاء و الجزع یظهر ما فی بواطنهم من الظلمه و الوحشه.»^[۳۵۰]
صبر، آنچه را که در درون بندگان خدا از نور و صفا وجود دارد، آشکار می‌کند، و بی‌صبری و ناشکیبایی، آنچه را که در درون آنها از ظلمت و وحشت است، ظاهر می‌سازد. و البته می‌توان به اینگونه نیز بیان نمود که اگر کسی بر مشقّات تحصیل علوم صبر پیشه نماید و یا اینکه بر سختی‌های کسب فضائل و دفع رذایل صبر و بردباری از خود نشان دهد یک چنین شخصی به نور و صفا دست می‌یابد و آن رسیدن به مدارج علمی و تقوایی بالاست.

۱۷- حسن خلق سبب زیادی در رزق

قبلاً گفته شد که رزق‌ها متعددند و علوم و معارف هم جز رزق می‌باشد. در روایات یکی از چیزهایی که رزق را زیاد می‌کند حسن خلق دانسته‌اند.
عن ابی عبدالله۷ قال: «حسن الخلق یزید فی‌الرزق.»^[۳۵۱]
خوش اخلاقی رزق را افزایش می‌دهد.

۱۸- شکر نعمت باعث زیادت در علم و معرفت

امام صادق۷ می‌فرمایند:
«من اعطی الشکر اعطی الزیاده، یقول الله عزّ و جلّ «لئن شکرتم لأزیدنکم»^[۳۵۲]
شکر نعمت علم همانا عمل به آن، تعلیم به دیگران و… می‌باشد که اگر کسی این فضیلت را کسب نمود خداوند بر نعمت علمش می‌افزاید.

۱۹- حسن نیّت

امام صادق۷ :
«من صدق لسانه زکا عمله و من حسنت نیّته زادالله عزّ و جلّ فی رزقه و حسن برّه بأهله زاد الله فی عمره»^[۳۵۳]
قبلاً گفته شد که رزق عمو میّت دارد و رزق مادی و معنوی را شامل می‌شود.

۲۰- شرح صدر سبب هدایت

شرح صدر نیز از فضائلی است که موجب هدایت است.
)فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماء(^[۳۵۴]
گشادگی سینه زمینه پذیرش اسلام و هدایت الهی است.

۲۱- پیروی از صاحب وحی شهود آور و موجب عقلانیّت

در حقیقت شهود بهره مؤمنان، از پیروی صاحب وحی است و اطاعت از خداوند موجب این می‌شود که انسان عاقل گردد. رسول مکرم اسلام۶ می‌فرمایند:
«إبن آدم أطع ربّک تسّمی عاقلاً و لا تعصیه فتسّمی جاهلاً.»^[۳۵۵]
در حقیقت آن کسی عاقل است که عقل او پای بند شهوات و پیروی از شیطان که مظهر جهالت است باشد.

۲۲- همّت بلند شرط رسیدن به کمالات بالا

همّت بلند با طول امل و آرزوهای طولانی غیر معقول و دست نیافتنی فرق دارد. همّت بلند که یکی از فضائل اخلاقی است موجب این می‌شود که افراد به اهداف کوچک و ناچیز دل خوش نکرده و برای رسیدن به مدارج عالی و مقامات و کمالات نهایی گامهای بلندی بردارند. در حقیقت مردان بزرگ تاریخ نه مدیون امکانات خویشند و نه مدیون شرایط دیگر، آنها فقط و فقط با همّت بلند خویش قلّه‌های ترقی و پیشرفت را فتح نموده‌اند. همّت بلند دار که مردان روزگار با همّت بلند به جایی رسیده‌اند. استاد عارف حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی به نقل از صاحب فتوحات مکیّه می‌فرماید: «انّما ینتج المعارف بالنسبه إلی أرباب الههم…»^[۳۵۶]

۲۳- مشورت و مشاوره باعث فزونی عقل

کسی که با دیگران مشورت می‌کند در حقیقت عقول دیگران را نیز به کمک عقل و خرد خود فرا می‌خواهد و از دانسته‌ها و تجربیات دیگران نیز در امور خود بهره می‌جوید.
چقدر زیبا می‌فرماید: «من شاور ذوی العقول استضاء بانوار العقول»^[۳۵۷]
یعنی هر آن کس که با صاحبان خرد مشورت کند در حقیقت از نور عقل و خردمندی و اندیشه آنان استفاده برده است.

۲۴- تواضع مزرعه حکمت

تواضع که ضد تکبّر است یکی از فضایل اخلاقی به شمار می‌رود. تواضع با معنی خود کم بینی منافات دارد. این فضیلت اخلاقی آثاری دارد که یکی از مهم‌ترین آنها رویش حکمت در قلب انسان متواضع است.
حضرت علی۷ فرمودند:
«إن الزّّرع ینبت فی السهل و لاینبت علی الصّفا کذلک الحکمه تعمر فی قلب المتواضع و لا تعمر فی قلب المتکبّر، الا ترون انه من یشمّخ برأسه الی السقف شجّه و من یطأطی اظلّه و اکنّه.»^[۳۵۸]
فرمودند: بذر افکندن در زمین خاکی می‌رویاند ولی روی سنگ نمی‌رویاند. همچنین است حکمت که در دل متواضع آباد می‌شود ولی در دل متکبّر ویران می‌شود، …

۲۵- دعوت به حق راهی برای وصول به حقیقت علم و بصیرت

جانشینان خداوند بر روی زمین و دعوت کنندگان به راه دین به حقیقت علم و بصیرت راه می‌یابند. حضرت علی۷ در کلامی زیبا در توصیف حال این گروه می‌فرمایند:
«هجم بهم العلم علی حقیقه البصیره و باشروا روح الیقین، و استلانوا ماستوعده المترفون، و أنسوا بما استوحش منه الجاهلون، و صحبوا الدنیا بأبدان أرواحها معلّقه بالمحلّ الأعلی اولئک خلفاء الله فی ارضه و الدّعاه الی الله آه آه شوقاً إلی رؤیتهم.»^[۳۵۹]
علم با حقیقت بینایی، به آنان روی آورد و آنان با روح یقین با آن ارتباط برقرار نمودند و آنچه که خودکامگان مشکل دیدند برای آنان آسان بوده و با آنچه نادانان از آن وحشت کردند انس و الفت گرفتند. و با این دنیا با بدن‌هایشان ارتباط برقرار کردند در حالیکه ارواح آنان به محل اعلی معلق بود آنان جانشینان خداوند در روی زمین و دعوت کنندگان به دینش هستند. آه آه چه اشتیاقی به دیدارشان دارم.

۲۶- حدیث اهل‌بیت صیقل قلوب، زمینه ساز معرفت برتر

زنگارهایی که بر دل و جان آدمی می‌نشیند قلب انسان را کدر می‌کند لذا اگر به احادیث اهل بیت: که در حقیقت طبق صریح قرآن مجید )وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى( )إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحى(^[۳۶۰] تفسیر و تبیین آیات قرآن مجید می‌باشد گوش فرا دهد و با احادیث آن بزرگواران کسب فیض نماید زنگارهای دل نیز به مرور زمان زدوده می‌شود، آنگاه است که نور حق بر چنین قلب صیقل یافته‌ای تجلّی می‌کند و معارف را بهتر می‌فهمد. پیامبر اکرم۶ می‌فرمایند:
«انّ القلوب لترین کما یرین السیف و جلائه الحدیث.»^[۳۶۱]
یعنی دلهای آدمیان زنگار می‌گیرد آنگونه که شمشیر زنگار می‌گیرد و صیقل آن ]دل‌های زنگار گرفته[ حدیث است.
یعنی دل‌ها با احادیث اهل‌بیت: و کلمات حکمت‌آمیز آنان و همچنین سخنان انبیاء الهی صفا پیدا می‌کند و دل با صفا و خالی از زنگار و کدورت نور معارف الهی را منعکس می‌کند. چنانچه آینه‌ی صاف و تمیز این‌گونه است. چنین قلوبی برای کسب معارف و ادراک حقایق مستعدتر می‌باشند.

۲۷- مجاهده در راه خدا، راه رسیدن به مسیر حق

تلاش و مجاهده در راه خداوند سبب می‌شود که خداوند انسان را به راه‌های خود هدایت نماید. قرآن مجید این مهم را به روشنی بیان می‌فرماید: