با توجه به آن چه گذشت همه این تعاریف در دو ویژگی ۱٫ وجود تعامل یا رابطه متقابل بین معلم و یادگیرنده و ۲٫ هدف دار بودن این فعالیت ها از جانب معلم، مشترک هستند. از این رو تدریس را به طور کلی می توان چنین تعریف کرد: فعالیت هایی که جهت ایجاد تغییر در رفتار یادگیرنده از جانب معلم طرحریزی میشوند و این فعالیت ها بین معلم و یک یا چند یادگیرنده به صورت رابطه متقابل صورت میگیرد (وکیلیان، ۱۳۸۶).
۲-۴-۲- الگوهای تدریس
شعبانی (۱۳۹۰) معتقد است که الگوی تدریس چهارچوب ویژهای است که عناصر مهم تدریس در درون آن قابل مطالعه است و شناخت و آگاهی از عناصر و عوامل مذکور می تواند معلم را در اتخاذ روش های مناسب تدریس کمک نماید. فتحیآذر (۱۳۸۲) نیز الگوهای تدریس را الگوی رفتاری معلم میداند که تکرارپذیر بوده، قابلیت استفاده در تمامی موضوعات درسی را دارد، به بیش از یک معلم اختصاص دارد و به امر یادگیری ارتباط دارد.
از الگوهای تدریس، طبقه بندیهای مختلفی صورت پذیرفته است. معروفترین و در عین حال جامعترین طبقهبندی الگوهای تدریس که سایر طبقه بندیها را هم پوشش میدهد طبقه بندی جویس و همکاران است (بهرنگی، ۱۳۸۷). در این طبقه بندی الگوهای تدریس در چهار خانواده به شرح زیر گروهبندی شده است (قورچیان، ۱۳۷۹):
۱) خانواده پردازش اطلاعات ۲) خانواده اجتماعی تدریس
۳) خانواده تدریس فردی ۴) خانواده سیستمهای رفتاری
اگر چه هر یک از خانواده های الگوهای تدریس رویکردی متمایز نسبت به تدریس دارند، اما به هیچ وجه متضاد و مانعه الجمع نبوده و می توان از عناصر و مولفه های آنها به صورت ترکیبی سود جست. بنابراین معلمان میتوانند با توجه به شرایط حاکم بر کلاسهای درسی، انواع روش های مختلف را بکارگیرند، و معلمان موفق آنهایی هستند که روش آنها دارای انعطاف میباشد و در یک جلسه تدریس از چندین روش متفاوت به صورت ترکیبی یا منفرد بهره میجویند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۴-۲-۱- خانواده الگوهای پردازش اطلاعات
این الگوها بر روشهایی تاکید میکنند که از طریق گردآوری اطلاعات و سازماندهی آنها، درک مشکلات و ارائه راهحلهایی برای آنها و توسعه مفاهیم و زبان برای انتقال راهحلها، شور و شوق انسان را برای درک جهان افزایش میدهند. بعضی از این الگوها، مفاهیم و اطلاعاتی برای فراگیران فراهم مینمایند؛ مثل الگوی کسب مفهوم؛ برخی الگوها بر مفهومسازی و فرضیه سازی و تحلیل و آزمون فرضیه تاکید میکنند؛ مثل تفکر استقرایی؛ برخی دیگر بر تفکر خلاق تاکید میکنند؛ مثل بدیعه پردازی؛ و برخی نیز برای افزایش توانایی ذهنی طراحی شدهاند. صرف نظر از جنبه های تاکیدی این الگوها، هدف مشترک آنها پرورش کاوشگری در فراگیران است (قورچیان، ۱۳۷۹).
جدول ۲-۱- خانواده ها ی تدریس پردازش اطلاعات و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۲- خانواده الگوهای تعامل اجتماعی
این دسته از الگوها گروه - محور بوده و هدف اصلی آنها ایجاد مهارتها یا قابلیت‌های اجتماعی است. به عبارتی دیگر اعطای مهارتهای لازم به فراگیران برای مشارکت فعال در عرصه اجتماعی است. این مجموعه از الگوها با بهره گرفتن از راهبردهای مشارکتی در فرایند یاددهی یادگیری، در دانشآموزان تعهد اجتماعی ایجاد میکنند. این الگو به دانشآموزان کمک میکنند تا از طریق بررسی کاوشگریجمعی، ساخت دانش را فراگیرند (قورچیان، ۱۳۷۹).
جدول ۲-۲- خانواده های تدریس اجتماعی و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۳- خانواده الگوهای رفتاری
هدف اساسی ایجاد رفتارهای مشخص در فراگیران میباشد. این الگوها برنامه هایی برای کاهش ترسهای مرضی، آموختن و حساب کردن، رشد مهارتهای ورزشی و اجتماعی، جایگزین کردن آرامش و آسایش به جای اضطراب و آموختن پیچیدگیهای مهارتهای فیزیکی، اجتماعی و ذهنی لازم برای هدایت یک هواپیما یا شاتل فضایی تدوین نمودهاند. مبنای نظری این الگوها را مکتب رفتارگرایی تشکیل میدهد و جهت رسیدن به اهداف موردنظر از اصول و تکنیکهای رفتاری حداکثر استفاده را میکنند. مثل؛ آموزش مستقیم گانیه، یادگیری درحد تسلط بلوم و بلاک، یادگیری برنامه ریزی شده اسکینر و غیره.
جدول ۲-۳- خانواده های تدریس سیستمهای رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۲-۴- خانواده الگوهای رشد ویژگیهای فردی
این خانواده شامل الگوهایی هستند که مهمترین ویژگی آنها فردمحوری است. استفاده از این الگوها ضمن اینکه ویژگیهای مثبت شخصیتی از قبیل «اتکاء به نفس، استقلال، خود ارزشی، خود پنداره و اراده فراگیران» را ایجاد و تقویت میکنند، موقعیتهایی را فراهم میسازند که با بهره گرفتن از آنها معلم میتواند در نقش درمانگر ظاهر شده و از طریق برقراری رابطه قوی عاطفی با فراگیران به مداوای روحی آنها بپردازد، مثل الگوی ایفای نقش، بدیعه پردازی.
جدول ۲-۴- خانواده های تدریس سیستمهای رفتاری و الگوهای آن (به نقل از محمودی، ۱۳۸۲).

۲-۴-۳- روش های تدریس
صفوی (۱۳۷۵) روش تدریس را به صورت زیر تعریف نموده است؛ روش تدریس عبارت است از راه منظم، با قاعده و منطقی برای ارائه درس میباشد.
گیج و برلاینر^[۴۰] (۱۳۷۴)، روش تدریس را به شرح زیر تعریف نمودهاند؛ روش تدریس عبارت است؛ از یک الگوی بازرخداد رفتار تدریس، قابل اجرا در موضوعات مختلف درسی، که مشخصه تنها یک معلم نیست و به یادگیری ارتباط دارد.
۲-۴-۳-۱- روش های تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم
روش های تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم شامل روش یادسپاری، روش سخنرانی و روش نمایش علمی میباشد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میگردد:
۱- روش یادسپاری
روش یادسپاری یکی از قدیمیترین و متداولترین روش های آموزش در فرایند یاددهی- یادگیری به ویژه در رشتههایی چون آموزش زبان، ادبیات و تاریخ است. هدف اصلی این روش ایجاد مهارت دریافت درست اطلاعات و ذخیرهسازی آنها در حافظه، به منظور بازیافت و به کارگیری آنها در فعالیتهای مختلف علمی است. یادسپاری فعالیتی است که در تمام طول زندگی همیشه همراه ماست. ما در تمام مراحل زندگی ناگزیریم بسیاری از کلمات، رویدادها، مفاهیم و قوانینی را که پیش از ما ساخته و ارائه شدهاند به حافظه بسپاریم تا بتوانیم با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار کنیم. اما بسیاری از افراد دیدی منفی نسبت به روش یادسپاری در محیطهای آموزشی دارند. آنان بر این باورند که در دنیای انفجار اطلاعات یادسپاری و یادآوری تمام یافته های علمی ممکن نیست و بنابراین نمیتواند جایگاه موثر و ارزشمندی در فرایند آموزش داشته باشد، از این رو معلمان و مجریان برنامههای درسی باید شرایطی را فراهم کنند که دانشآموزان به جای انباشت فراوردههای علمی در ذهن، روش کسب اطلاعات و کاربرد آنها را بیاموزند (ماتیوز^[۴۱]، ۱۹۹۴).
۲- روش سخنرانی
روش سخنرانی در نظامهای آموزشی سابقهای طولانی دارد. به طوری که از زمان یونان باستان تاکنون مورد استفاده اکثر معلمان در سراسر جهان به ویژه در دروس دانشگاهی است. به گفته وول فولک^[۴۲] (۱۹۹۵) یک پنجم تا یک ششم وقت فعالیتهای آموزشی در کلاس درس صرف سخنرانی می شود. ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم، و یادگیری آنها از طریق گوش دادن و یادداشت برداشتن از طرف دانشآموزان اساس کار این روش را تشکیل می دهد؛ به همین دلیل بعضی این روش را روش توضیحی یا نمایی نیز گفتهاند (به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰) .
این شیوه آموزشی، از حالت یک طرفه برخوردار است و جزو روش خطی شمرده میشود. در این روش آموزشی، توضیح و توصیف پدیده ها از سوی معلم نقش عمدهای دارد و معلم محور است. هدف عمده این روش، انتقال دانش است. روش سخنرانی برای گروه های بزرگ مناسب است و بنابراین تعداد زیادی از فراگیران میتوانند از آن بهرهمند شوند ( فتحی آذر، ۱۳۸۲).
۳- روش نمایش علمی
یکی از روش های قابل اجرا در یادگیری مهارتهای عملی، به ویژه در موقعیتهایی که امکانات و تجهیزات برای آموزش محدود باشد، روش نمایش علمی است که سابقه نسبتا طولانی دارد، و در این روش دانشآموزان مهارتهای خاص را بر اساس دیدن، شنیدن و تمرین کردن چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی میآموزند. بعضی از متخصصان، اصطلاح روش نمایش علمی را مرکب از توضیح و نمایش یک مهارت تازه به گروه بزرگی از دانشآموزان، و سپس انجام تمرینهای منظم از طرف دانشآموزان میدانند (جویس و ویل^[۴۳]، ۱۹۹۲؛ به نقل از شعبانی، ۱۳۹۰).
۲-۴-۳-۲- روش های تدریس مبتنی بر تعامل
روش های تدریس مبتنی بر تعامل شامل روش مشارکتی، روش پرسش و پاسخ و روش مشارکتی میباشد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میگردد:
۱- روش مشارکتی
در یادگیری مشارکتی یادگیرندگان با توانایی های یادگیری متفاوت به صورت تیمی و گروهی با هم به یادگیری میپردازند. در این شیوه هر فرد نه تنها مسولیت یادگیری خود را بر عهده دارد بلکه باید تلاش کند تا دیگران نیز موضوع مورد نظر را یاد گیرند. در این شیوه از یادگیری همه اعضای گروه درصدد ایجاد موقعیتی هستند که یادگیری صورت گیرد و موفقیت گروهی حاصل شود. در واقع یادگیری مشارکتی یک راهبرد یادگیری فعال است، متشکل از مجموعه ای از فنون آموزشی که مستلزم تشکیل گروه، سازماندهی اعضا در داخل گروه و تعامل مثبت بین یادگیرندگان به منظور از همآموزی و به همآموزی میباشد (عبدالهی، ۱۳۸۷).
۲- روش پرسش و پاسخ
در این روش، معلم دانشآموزان را به تفکر و تلاش درباره مفهومی جدید یا بیان مطلبی تشویق میکند. وی اندیشه ها و تفکرات خود را به دانشآموزان دیکته نمیکند، بلکه چون آینهای تفکرات و احساسات آنها را منعکس میسازد و با اظهارنظرهای منطقی، ادراکها و فعالیت دانشآموزان را جهت می دهد. اگر دانشآموزی در دست یابی به اهداف آموزشی یا توانایی در پاسخ دچار مشکل شود معلم مشکل را تنها با توضیح برطرف نمیسازد بلکه به دانشآموز کمک میکند با انتخاب راهبردهای مناسب، خود شخصا در جهت حل مشکل اقدام نماید. در این روش دانشآموزان میکوشند با فعالیتهای ذهنی از معلوم به مجهول در جهت حل مساله گام بردارند و نقش معلم، در تمام مراحل تدریس، نقش ارشادی است نه جهتدهنده و کنترلکننده مستقیم فعالیتها (شعبانی، ۱۳۹۰).
۳- روش بحث گروهی
بر خلاف روش سخنرانی که در آن فعالیت کلامی عمدتا بر عهده معلم است، در روش بحث گروهی دانشآموزان به طور فعال در کارهای کلاسی شرکت میکنند. این روش به یادگیرندگان کمک میکند تا استفاده از زبان را یاد بگیرند، دیدگاه های خود را بیان کنند، عقاید و اندیشههایشان را توجیه نمایند، و با نظرها و اعتقادهای دیگران آشنا شوند. این روش برای تحقق یافتن هدفهای آموزشی «ارزشیابی اندیشه های مختلف» و «ایجاد تحمل و بردباری در برخورد با عقاید دیگران» مناسب است. همچنین این روش در درک و فهم مفاهیم پیچیده یادگیرندگان را یاری میدهد. «یادگیرندگان از طریق همکاری در تفکر، مقابله اندیشه ها، ارائه پیشنهادهای مختلف، و ارزیابی توضیحات و تبیینات مختلف به فهم بیشتر امور توفیق مییابند» (سیف،۱۳۸۰).
۲-۴-۳-۳- روش های تدریس مساله محور
روش های تدریس مساله محور شامل روش تدریس آزمایشگاهی، روش گردش علمی و روش اکتشافی میباشد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میگردد: